Μεσόγειος, η γειτονιά μας
Ο Λίβανος χωρίς πυξίδα σε μία τρικυμισμένη θάλασσα
Με το νόμισμά του σε ελεύθερη πτώση απέναντι στο αμερικανικό δολάριο, τον μισό του πληθυσμό βυθισμένο στη φτώχεια και τις διαπραγματεύσεις διάσωσης με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να έχουν ανασταλεί καθώς οι ηγέτες του φαίνονται ανίκανοι να πραγματοποιήσουν θεμελιακές μεταρρυθμίσεις, ο Λίβανος φαίνεται να βρίσκεται στα πρόθυρα του χάους.
Jim Muir
Orient XXI, 13 Ιουλίου 2020
*
'Ολα έγιναν πολύ γρήγορα. Οι αυτόπτες μάρτυρες δεν είχαν τον χρόνο να παρέμβουν, ακόμη κι αν ήταν διατεθειμένοι να πλησιάσουν κάποιον που κρατούσε όπλο. Ο Ali Al-Haq, 61 ετών, από το Ερμέλ, στην ανατολική κοιλάδα Μπεκάα, είχε προετοιμαστεί σχολαστικά. Πήγε στη Hamra, την άλλοτε πολυσύχναστη αρτηρία που παραμένει η ραχοκοκαλιά της Δυτικής Βηρυτού. Μπροστά από το καφέ Dunkin Donuts, ξάπλωσε στο πεζοδρόμιο και αυτοπυροβολήθηκε απευθείας στο κεφάλι.
Άφησε ένα χειρόγραφο μήνυμα, στερεωμένο σε μια μικρή σημαία του Λιβάνου, καθώς και ένα επίσημο έγγραφο που πιστοποιούσε ότι είχε λευκό ποινικό μητρώο. Το μήνυμά του ανέφερε απλά: "Ana mesh kafer", "Δεν είμαι άπιστος". Το Ισλάμ απαγορεύει την αυτοκτονία. Τα μηνύματα στο Twitter έσπευσαν να προσθέσουν μια άλλη γραμμή: "'Απιστη είναι η πείνα."
Φαίνεται πως ο Ali Al-Haq είχε επιστρέψει από τον Κόλπο όπου εργαζόταν. Είχε ανοίξει ένα κατάστημα στα νότια προάστια της Βηρυτού όπου κατοικούν κυρίως Σιίτες. Αλλά δεν πήγαν καλά οι δουλειές του, όπως συμβαίνει σήμερα και με τόσες πολλές άλλες επιχειρήσεις. Μαζί με ένα ολοένα διογκώμενο μέρος του πληθυσμού- περίπου οι μισοί Λιβανέζοι - βρέθηκε βυθισμένος στη φτώχεια και ανίκανος να φροντίσει τις δύο κόρες του. Απελπισμένος, επέλεξε τη μόνη διέξοδο που μπορούσε να φανταστεί.
Η αυτοκτονία του Ali Al-Haq, και τουλάχιστον ενός άλλου ατόμου κάπου αλλού στη χώρα, μπορεί να μην κατάφερε να βγάλει τους Λιβανέζους πολιτικούς από την αδράνειά τους, αλλά άγγιξε μία ευαίσθητη χορδή στα κοινωνικά μέσα και ο πολιτικός της αντίκτυπος δεν έχει χαθεί. Ακολούθησε μία συναυλία "της οργής", που συμμερίστηκαν ιδίως οι χριστιανοί θρησκευτικοί ηγέτες, και η οποία απηχούσε το λαϊκό αίσθημα.
Δυο μέρες αργότερα, στο κυριακάτικο κήρυγμά του, ο σεβάσμιος ελληνορθόδοξος αρχιεπίσκοπος Elias Audi δήλωνε προς τους πολιτικούς: "Απευθύνομαι στη συνείδησή σας, αν σας έχει μείνει ακόμη κάποια. Κοιμάστε ήσυχα τη νύχτα ενώ πεθαίνουν από πείνα, δίψα ή αυτοκτονούν εκείνοι για τους οποίους ευθύνεστε;"
"Οι πολιτικοί ηγέτες δεν έχουν ούτε το θάρρος ούτε την ικανότητα να συνεργαστούν για να βρουν μία διέξοδο από τα βάσανα", πρόσθεσε ο μαρονίτης ομόλογός του, ο επιδραστικός πατριάρχης Beshara Raai, με τον οποίον συμφωνεί ο Michel Aoun, ο μαρονίτης προέδρος της χώρας. Η παρέμβαση του θρησκευτικού ηγέτη τον έριξε στην πολιτική αρένα και οδήγησε τον σουνίτη ηγέτη Saad Hariri (σήμερα στην αντιπολίτευση) και τον ολοένα και πιο δραστήριο Σαουδάραβα πρέσβη να τον επισκεφτούν.
Οικονομικό χάος
Η λίρα του Λιβάνου, που είχε για δεκαετίες μία σταθερή ισοτιμία με το αμερικανικό δολάριο (1.500 λίρες, ή 1.328 ευρώ, για ένα δολάριο) - τα δύο νομίσματα ήταν ανταλλάξιμα ακόμη και στα μικρά ανταλλακτήρια συναλλάγματος του δρόμου - συνεχίζει να πέφτει, ξεπερνώντας ακόμη και τις 8.000 λίρες για ένα δολάριο. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι που είχαν αποταμιεύσεις ή εισόδημα σε λιβανέζικες λίρες είδαν την αξία της εργασίας τους ή των καταθέσεών τους να μειώνεται κατά περίπου 80%, την ίδια ώρα που οι τιμές αυξάνονταν απότομα. Η οικονομική απόγνωση είναι πλέον ο κανόνας.
Ο Λίβανος μοιάζει όλο και περισσότερο με ένα πλοίο που οδηγείται στα βράχια από μια άγρια καταιγίδα, με τις μηχανές του σταματημένες, χωρίς κανέναν στο τιμόνι, ενώ επτά ή οκτώ καπετάνιοι και τα πληρώματά τους τσακώνονται στη γέφυρα για το ποιός θα πρωτοπάρει το φορτίο, κοφεύοντας στις κραυγές αγωνίας των απελπισμένων και τρομοκρατημένων επιβατών.
Και καμία σωσίβια λέμβος στον ορίζοντα. Η μόνη διέξοδος θα ήταν οι συνομιλίες που ξεκίνησαν τον Μάιο μεταξύ της Βηρυτού και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ). Όμως βρίσκονται σήμερα στο σημείο μηδέν, διότι δεν κατέληγαν πουθενά.
Ο Λίβανος αναζητά απεγνωσμένα μία συμφωνία με το ΔΝΤ για να πετύχει την παροχή ρευστότητας (ύψους 10 έως 15 δισεκατομμυρίων δολάρια ή 9 έως 13 δισεκατομμύρια ευρώ) που του είναι απαραίτητη, αλλά και να λάβει την υποστήριξη άλλων χορηγών και διεθνών χρημοτοδοτών που στέκονται παράμερα περιμένοντας να ανακάμψει η χώρα και να υιοθετήσει ορισμένες θεμελιακές μεταρρυθμίσεις, ώστε τα κεφάλαια να είναι διασφαλισμένα για να μην εξαφανιστούν έτσι απλά στις τσέπες διεφθαρμένων, όπως συνέβη συχνά στο παρελθόν.
Η διαπραγματευτική ομάδα του Λιβάνου δεν υπήρξε καν ικανή να εκφραστεί ενιαία, καθώς τα μέλη της, η κεντρική τράπεζα (BDL), το υπουργείο Οικονομικών, η προεδρία και το γραφείο του πρωθυπουργού διαφωνούσαν πάνω σε ουσιαστικά θέματα όπως το μέγεθος των ζημιών στον τραπεζικό τομέα και τον τρόπο κατανομής τους.
Η κατάσταση αυτή είναι ενδεικτική της διαμάχης μεταξύ της κυβέρνησης αφενός και της BDL, των τραπεζών και του κοινοβουλίου αφετέρου. Μία κοινοβουλευτική επιτροπή έκρινε ότι οι απώλειες σε αυτόν τον τομέα ήταν πιο κάτω από το ήμισυ των 90 δισεκατομμυρίων δολαρίων (80 δισεκατομμύρια ευρώ), ή και περισσότερο, που υπολογίζει η κυβέρνηση, της οποίας το "πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων" αποτελεί τη βάση των συζητήσεων με το ΔΝΤ.
"Πρέπει να δούμε ουσιαστικά άν θα μπορέσει να υπάρξει συμφωνία πάνω σε κοινούς στόχους για τη χώρα, που θα επέτρεπε μία δέσμη δραστικών, αλλά και απαραίτητων μέτρων", δήλωσε η Kristalina Georgieva, γενική διευθύντρια του ΔΝΤ, τη στιγμή που οι διαπραγματεύσεις είχαν παγώσει.
Οι Λιβανέζοι απογοητεύτηκαν ακόμη περισσότερο με την παραίτηση δύο μελών της ομάδας, ανώτεροι υπαλλήλοι και οι δύο του υπουργείου Οικονομικών, του συμβούλου Henri Chaoul και του Alain Bifani, ο οποίος υπήρξε γενικός διευθυντής του υπουργείου Οικονομικών τα τελευταία είκοσι χρόνια. "Συνειδητοποίησα ότι δεν υπάρχει βούληση για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων ή της αναδιάρθρωσης του τραπεζικού τομέα, ακόμη κι από την Κεντρική Τράπεζα", δήλωσε ο Chaoul στην επιστολή παραίτησής του. "Χωρίς βαθιές και οδυνηρές μεταρρυθμίσεις, που να αποκλίνουν από τις αποτυχημένες πολιτικές και τις συμπεριφορές που στοχεύουν στη διατήρηση του status quo, θα μπούμε σε μια δεκαετία (ή δύο) που θα χαθεί, η οποία χαρακτηρίζεται από ένα χαοτικό κοινωνικό περιβάλλον και μία νέα επιδείνωση της φτώχειας που ήδη αυξάνεται με ανησυχητικό ρυθμό".
Ο Bifani δήλωσε ορισμένες ομάδες συμφερόντων διεξάγουν μία "εγκληματική εκστρατεία" προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν τα στοιχεία για τις απώλειες (τις οποίες ο ίδιος υπολόγισε σε 61 δισεκατομμύρια δολάρια ή 54 δισεκατομμύρια ευρώ) και να αναγκάσουν τον κόσμο να πληρώσει τις αμαρτίες των διεφθαρμένων πολιτικών βαρόνων που κατέστρεψαν τη χώρα. [...]
Η κατάσταση έχει δημιουργήσει ένα παράξενο φαινόμενο. 'Ολοι οι πολιτικοί ζητούν να γίνουν μεταρρυθμίσεις και να μπει τέλος στη διαφθορά, ακόμη κι αυτοί που θεωρούνται ως οι πιο διεφθαρμένοι, οι πιο υπεύθυνοι για την τρέχουσα κρίση, και που κατηγορούνται ότι παρεμποδίζουν παρασκηνιακά με κάθε τρόπο τις μεταρρυθμίσεις. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μην μπορεί η ομάδα του Λιβάνου υπεύθυνη για τις συνομιλίες με το ΔΝΤ να δώσει την παραμικρή σημαντική ώθηση στις μεταρρυθμίσεις που ήλπιζαν να δουν να εφαρμόζονται το ΔΝΤ και οι διεθνείς δυνάμεις.
Η Βηρυτός βυθισμένη στο σκοτάδι
Η πιο σημαντική και σκανδαλώδης ένδειξη είναι το ηλεκτρικό ρεύμα. Σαν να μην έφταναν όλα, η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος είναι τελευταία πιο μειωμένη παρά ποτέ. Στη Βηρυτό, από τα τέλη Ιουνίου, οι διακοπές ρεύματος ανέρχονταν κατά μέσο όρο σε 22 ώρες την ημέρα, μία καταστροφή για εκείνους που δεν έχουν πρόσβαση στις τοπικές γεννήτριες που ξεπήδησαν παντού για να καλύψουν την τρίωση συνήθως ημερήσια διακοπή ρεύματος. Οι κάτοικοι κοιμούνται και ξυπνούν με τον θόρυβο των γεννητριών που λειτουργούν σχεδόν σε 24ωρη βάση. Σε περίπτωση που τους ταλαιπωρεί ένας επίμονος βήχας, είναι πιο πιθανό να οφείλεται στις αναθυμιάσεις από τις γεννήτριες παρά στο Covid-19.
Εκτιμάται ότι 47 δισεκατομμύρια δολάρια (41 δισεκατομμύρια ευρώ) δαπανήθηκαν στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας τα τελευταία χρόνια, ο οποίος ωστόσο εξακολουθεί να χάνει 2 δισεκατομμύρια δολάρια (1,77 δισεκατομμύρια ευρώ) ετησίως. Κάποιες μεταρρυθμίσεις προτάθηκαν και μάλιστα εγκρίθηκαν εδώ και αρκετά χρόνια, αλλά τίποτα δεν έγινε. Μεταξύ των μέτρων που αναμένει το ΔΝΤ είναι η δημιουργία μιας ανεξάρτητης επιτροπής ελέγχου για τη δημόσια εταιρεία παροχής ηλεκτρικού ρεύματος EDL, η οποία θα πάψει να υπάγεται στο Υπουργείο Οικονομικών.
Το μόνο που κατάφερε ο Λίβανος - ισχνή πραγματικά πρόοδος - ήταν να συμφωνηθεί ο διορισμός ενός νέου εξαμελούς διοικητικού συμβουλίου για την Electricité du Liban. Και πάλι μετά από παζάρια. Επειδή αυτά τα έξι άτομα πρέπει να ανήκουν στα πρώτα έξι από τα 18 θρησκευτικά δόγματα που αναγνωρίζονται στη χώρα - ένας Σουνίτης, ένας Σιίτης και ένας Δρούζος για την Μουσουλμανική πλευρά· ένας Μαρωνίτης, ένας Ελληνορθόδοξος και ένας Ρωμαιοκαθολικός για τους Χριστιανούς. Έτσι λειτουργεί ο Λίβανος. Ή όχι. Ο Alain Bifani, για παράδειγμα, ο γενικός διευθυντής του Υπουργείου Οικονομικών που μόλις παραιτήθηκε, έπρεπε να αντικατασταθεί από έναν συμπατριώτη του Μαρωνίτη. [...]
Στη Βηρυτό, η εντύπωση που κυριαρχεί είναι ότι η κυβέρνηση με επικεφαλής τον Hassan Diab, που ανέλαβε τα καθήκοντά της μόλις τον Φεβρουάριο του 2020, απέτυχε. Στα παρασκήνια, γίνονται επαφές για να συμφωνηθεί εκ των προτέρων η αντικατάστασή της ώστε να αποφευχθεί ένα επικίνδυνο κενό . Η δήθεν τεχνοκρατική κυβέρνηση Diab αποτελείται από υπουργούς που διορίζονται απευθείας από τη συμμαχία την οποία ηγείται η Χεζμπολάχ, και η οποία συμπεριλαμβάνει τον Πρόεδρο Aoun και το Ελεύθερο πατριωτικό ρεύμα του, υπό την αρχηγία του ισχυρού γαμπρού του Gebran Bassil. Μία νέα κυβέρνηση με μόνο τη συμμετοχή σουνιτών, υπό την ηγεσία του Saad Al-Hariri, είτε κάποιου άλλου όπως ο καταξιωμένος διπλωμάτης Nawaf Salam, θα ήταν λιγότερο πιθανό να απορριφθεί από την Ουάσινγκτον με το πρόσχημα ότι θα ήταν "υπό τον έλεγχο της Χεζμπολάχ".
Η επανάσταση σιγοκαίει
Εν τω μεταξύ, η "Επανάσταση" που ξέσπασε τον Οκτώβριο του 2019 ως μία διαμαρτυρία κατά της διαφθοράς, της ανικανότητας και της δυστυχίας μπορεί να μην έχει εξαφανιστεί τελείως, αλλά οι ένδοξες μέρες όπου συγκεντρώνονταν εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές σε ολόκληρη τη χώρα για να απαιτήσουν την αποχώρηση της πολιτικής ηγεσίας είναι, προς το παρόν τουλάχιστον, μία μακρινή ανάμνηση.
Η "Επανάσταση" δοκιμάστηκε στις 6 Ιουνίου, όταν περίπου 25 από τις δεκάδες ομάδες του κινήματος διαμαρτυρίας απηύθυναν έκκληση για μια μεγάλη διαδήλωση post-καραντίνα στο κέντρο της Βηρυτού. Μία πανωλεθρία. Μόνο μερικές χιλιάδες άτομα συμμετείχαν σ' αυτήν. Τους επιτέθηκαν κακοποιά στοιχεία πάνω σε βέσπες από κοντινές σιίτικες γειτονιές· καταστήματα καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν και ακολούθησαν συμπλοκές με την αστυνομία. Πρώην υποστηρικτές παραπονέθηκαν πικρά που το κίνημα διαμαρτυρίας είχε δώσει λαβή σε προβοκάτορες.
Το κίνημα δεν κατάφερε να διαμορφώσει ένα ενοποιημένο πολιτικό πρόγραμμα, αλλά ούτε και κάποιο είδος οργανωτικής δομής ή ηγεσίας. Και πολλούς από τους πρώην υποστηρικτές του τους κατέβαλαν οι καθημερινές έγνοιες για την επιβίωση.
Ωστόσο, οι πολιτικοί έχουν συνείδηση της ευρείας απήχησης που είχαν τα συνθήματα του κινήματος - πολλοί από τους δικούς τους οπαδούς υποφέρουν από τα ίδια δεινά - κι ότι το να διαβούν ορισμένες κόκκινες γραμμές θα μπορούσε να προκαλέσει ένα νέο ξέσπασμα αυθόρμητης βίας. Πολλές ιδέες του κινήματος τροφοδοτούν αλλώστε τώρα τους ίδιους τους λόγους της κυβέρνησης.
Εν τω μεταξύ, παρά την κατασταλτική δράση των δυνάμεων ασφαλείας, ένας σκληρός πυρήνας ακτιβιστών συνέχισε να οργανώνει διαδηλώσεις ανάλογα με την επικαιρότητα σε συγκεκριμένα μέρη ή κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων γεγονότων. Οι δρόμοι κλείνουν μερικές φορές από διαδηλωτές που καίνε λάστιχα. Αλλά τίποτα δεν συγκρίνεται με τις μαζικές διαμαρτυρίες στα τέλη του περασμένου έτους.
Jim Muir
Ανταποκριτής του BBC News για τη Μέση Ανατολή, με βάση τη Βηρυτό. 'Εχει καλύψει τον εμφύλιο πόλεμο στο Λίβανο, τον πόλεμο του Κόλπου, και γενικότερα κάθε σημαντικό γεγονός στη Μέση Ανατολή. Για τον Λίβανο, έχει πει: "They used to say Lebanon was the country where you could ski in the morning and swim in the afternoon. But after one particular trip to the South, I remember thinking it should be billed as the country where you could get shot at by the Israelis in the morning, shelled by right-wing Christians at lunchtime, and kidnapped by Islamic fanatics in the afternoon."
Μτφ. Σ.Σ.
Ο Λίβανος τότε και τώρα. Φωτογραφίες από το 2006 ως το 2020.
Διαδικτυακή έκθεση που διοργανώνει το Middle East Institute (MEI), με έδρα την Ουάσινγκτον, σε συνεργασία με το Institut du Monde Arabe (IMA) στο Παρίσι, το Beirut Museum of Art, USA (BeMa USA), και την Association for the Promotion and Exhibition of the Arts in Lebanon (APEAL).
Την έκθεση, που διαρκεί από τις 13 Ιουλίου ως τις 25 Σεπτεμβρίου, μπορείτε να την επισκεφθείτε εδώ:
