Το "παράπηγμα"
πρόγονος του αλμανάκ
Το αττικό ημερολόγιο
Christopher Planeaux
World History Encyclopedia - 06.11.2015
Ο όρος "αττικό ημερολόγιο" έχει γίνει κάπως αδόκιμος, καθώς οι αρχαίοι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν περισσότερες από μία μεθόδους για τη μέτρηση του χρόνου που περνούσε. Οι Αθηναίοι, ιδίως από τον 3ο αιώνα π.Χ. και μετά, μπορούσαν να συμβουλεύονται ένα από τα εξής πέντε "ημερολόγια": το ημερολόγιο των Ολυμπιάδων, το εποχικό ημερολόγιο, το πολιτικό ημερολόγιο, το ημερολόγιο των πρυτάνεων και το ημερολόγιο του Μέτωνα - ανάλογα με το γεγονός ή το είδος του γεγονότος που επιθυμούσαν να χρονολογήσουν. Οι Αθηναίοι δημιούργησαν επίσης αυτά τα ημερολόγια για συγκεκριμένους σκοπούς ή τα υιοθέτησαν από άλλα ημερολόγια. [...]
Οι αρχαίοι Αθηναίοι αναφέρονταν επίσης σε ένα εποχικό ημερολόγιο, το παράπηγμα, το οποίο μερικές φορές αποκαλείται από τους μελετητές "ελληνικό αλμανάκ". Ωστόσο, σε αντίθεση με το ημερολόγιο των Ολυμπιάδων, το εποχικό ημερολόγιο δεν υπολόγιζε τις ημερομηνίες των διαδοχικών ετών, αλλά σημείωνε συγκεκριμένα ορατά αστρονομικά φαινόμενα κατά τη διάρκεια ενός συγκεκριμένου έτους. Κατά συνέπεια, δεν θα μπορούσαμε να το θεωρήσουμε ούτε ως γνήσιο ημερολόγιο με τη σύγχρονη έννοια.
Τα ημερολόγια των παραπηγμάτων, που καταρτίζονταν επί αιώνες από διάφορους αστρονόμους, κατέγραφαν πάνω σε πέτρα ή περγαμηνή έναν κατάλογο των εποχιακών αλλαγών του καιρού σε σχέση με την πρώτη και την τελευταία εμφάνιση των άστρων ή/και των αστερισμών, καθώς και των ηλιακών γεγονότων όπως οι ισημερίες και τα ηλιοστάσια - σε πολλές περιπτώσεις σε σχέση και με τις φάσεις της σελήνης. Η πρωταρχική ανάγκη για ένα εποχικό ημερολόγιο προέκυψε επειδή οι αρχαίοι Έλληνες έπρεπε να σημειώνουν την έναρξη των καιρικών μεταβολών προκειμένου να ρυθμίζουν ορισμένες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η γεωργία, η ναυσιπλοΐα και ο πόλεμος.
Πιο συγκεκριμένα, ένα εποχικό ημερολόγιο παρατηρούσε την πρώτη και την τελευταία ανάδυση πάνω από τον ορίζοντα συγκεκριμένων άστρων και αστερισμών (κατά την ανατολή ή τη δύση του ήλιου) σε σχέση με τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια, προκειμένου να επισημανθούν οι σημαντικές ημερομηνίες. Στη συνέχεια, οι Αθηναίοι συνέδεαν την πρώτη εμφάνιση συγκεκριμένων άστρων και αστερισμών με συγκεκριμένες εργασίες. Για παράδειγμα, ο Ησίοδος (Τα έργα και οι ημέρες) συμβουλεύει τους γεωργούς να θερίζουν όταν ανατέλλουν οι Πλειάδες. Ο Πτολεμαίος υποστήριζε επίσης ότι τα αστρονομικά φαινόμενα ήταν υπεύθυνα για τις εποχιακές κλιματικές αλλαγές.
Ορισμένα παραπηγματικά ημερολόγια περιλάμβαναν παρατηρήσεις για άλλα ετήσια φαινόμενα, όπως οι εκλείψεις και οι μεταναστεύσεις πουλιών, ή ακολουθούσαν την πορεία του ήλιου μέσα από τα ζωδιακά σημεία. Ορισμένα από αυτά ευθυγράμμιζαν επίσης τους σεληνιακούς κύκλους με τους ηλιακούς κύκλους μέσω παρεμβολών 12 και 13 συνοδικών μηνών που εναλλάσσονταν σε έναν 19ετή κύκλο (βλ. το Μετωνικό ημερολόγιο). [...]
Οι Αθηναίοι και άλλοι Έλληνες χάραζαν τα σημαντικά αστρονομικά γεγονότα σε πέτρινες πινακίδες με τρύπες για την τοποθέτηση κινητών ξύλινων μανταλών, προκειμένου να παρακολουθούν το πέρασμα των απαιτούμενων αστρικών παρατηρήσεων. Σε άλλες περιπτώσεις, απλώς παρουσίαζαν τις παρατηρήσεις σε γραπτά κείμενα. Γνωρίζουμε αρκετά παραπήγματα, ορισμένα από τα οποία γράφτηκαν από ένα μόνο άτομο, ενώ άλλα συντάχθηκαν από διάφορους συγγραφείς. Ο Έλληνας αστρονόμος Ευκτήμων, ο οποίος παρατήρησε το θερινό ηλιοστάσιο στην Αθήνα το 432 π.Χ., συνέταξε το παλαιότερο γνωστό συστηματικό παράπηγμα. Ανακαλύψαμε επίσης το παλαιότερο γνωστό παράδειγμα ενός παραπήγματος από πέτρα και πασσάλους στη συνοικία του Κεραμεικού της Αθήνας. [...]
