Ανέλαβε τα καθήκοντά της τον περασμένο Ιούλιο και στο διάστημα των εννέα μηνών που παρεμβλήθηκαν από τότε υπερασπίστηκε με αξιοθαύμαστη επιμονή το δικαίωμά της να μη μιλήσει στον ελληνικό Τύπο προτού έχει κάτι ουσιώδες να ανακοινώσει. Και η ώρα της ανακοίνωσης έφτασε τελικά στις αρχές του μήνα που διανύουμε, όταν παρουσίασε τις επτά εκθέσεις που ετοιμάζει στο ΕΜΣΤ για την τρέχουσα χρονιά: «Ήταν ένας τοκετός που έδωσε επτάδυμα», είπε χαριτολογώντας κάποια στιγμή κατά τη συνομιλία μας, αφήνοντας να φανεί πόσο ογκώδης και απαιτητική ήταν η προεργασία ενός τέτοιου προγραμματισμού.
— Έχετε σπουδάσει στα καλύτερα και πλέον έγκυρα για τη σύγχρονη τέχνη εκπαιδευτικά ιδρύματα της Αγγλίας, όπως το Ινστιτούτο Courtauld, ενώ οι περισσότεροι Έλληνες επιμελητές και θεωρητικοί της τέχνης είναι γαλλοτραφείς. Πού ακριβώς τοποθετείστε σε σχέση με αυτόν τον περίγυρο;
H επαφή μου με την τέχνη, που σημάδεψε τη μετέπειτα πορεία μου, ξεκινά στο σχολείο, όταν ετοιμαζόμουν για το διεθνές μπακαλορεά (IB Ιnternational Βaccalaureate). Δεν πήγαινα σε ελληνικό σχολείο επειδή οι γονείς μου, επί δικτατορίας, δεν βρίσκονταν στην Ελλάδα. Ο αδελφός μου, για παράδειγμα, γεννήθηκε στο Λονδίνο. Και μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο έλαβα μια πλήρως αγγλοσαξονική παιδεία, την οποία οι γονείς μου υποστήριζαν έτσι κι αλλιώς, επειδή θεωρούσαν ‒και είχαν δίκιο‒ ότι προάγει περισσότερο την κριτική σκέψη συγκριτικά με το γαλλικό σύστημα. Επιπλέον, είναι και πιο ολιγόλογη η λογική που κυβερνά την αγγλική σχολή σε σχέση με τη γαλλική.
Είμαι πάρα πολύ περήφανη για την αγγλική παιδεία μου. Βέβαια, η γιαγιά μου η Κρητικιά έπιασε κάποια στιγμή τη μαμά μου και της είπε ότι δεν γίνεται το παιδί να μην ξέρει να γράφει ελληνικά. Κι έτσι με έμαθε εκείνη, η ίδια η γιαγιά μου, δηλαδή, να γράφω και να διαβάζω ελληνικά από το αλφαβητάριο. Φυσικά, κι εγώ ήμουν πρόθυμη να το κάνω, αφού είμαι Ελληνίδα! Και στο σπίτι μιλούσαμε ελληνικότατα. Απλώς δεν πήγα σε ελληνικό σχολείο και όταν επιστρέψαμε στην Ελλάδα, συνέχισα σε αγγλόφωνο σύστημα εκπαίδευσης.
Για να επιστρέψω όμως στο θέμα της τέχνης, όταν ήμουν δώδεκα χρονών έκανα δύο μαθήματα που εντάσσονται στην ύλη του διεθνούς baccalaureate,τα οποία με σημάδεψαν. Το ένα ήταν «θεωρία της γνώσης». Ένα καταπληκτικό μάθημα που ήταν ακριβώς αυτό που λέει: η θεωρία όλης της γνώσης που μπορεί να υπάρχει, επιστημονικής, πολιτιστικής κ.λπ. Το δεύτερο ήταν Ιστορία της τέχνης. Και το πρώτο σχετικό βιβλίο που διάβασα ήταν το Χρονικό της Τέχνης του Ερνστ Γκόμπριχ, που τότε θεωρούνταν η βίβλος της Ιστορίας της Τέχνης. Και χάρη σ’ εκείνο το βιβλίο αποφάσισα ότι αυτή ήταν η επιστήμη με την οποία θα ήθελα να ασχοληθώ στη ζωή μου και δεν άλλαξα ποτέ γνώμη.
Αγαπάω πάρα πολύ αυτό που κάνω. Αγαπάω τους καλλιτέχνες. Θεωρώ ότι είμαι πάρα πολύ τυχερή που κάνω μια τόσο δημιουργική δουλειά. Μαθαίνω κάθε μέρα από τους καλλιτέχνες και από τον χώρο του πολιτισμού και της τέχνης που εμένα προσωπικά με έχει εμπλουτίσει σαν άνθρωπο.
— Και σίγουρα σ’ εκείνο το βιβλίο, με τα τόσα θέματα, θα σταθήκατε σε κάποιο στο οποίο θα αναγνωρίσατε ένα πιο ειδικό καθρέφτισμα του εαυτού σας. Σωστά;
Σίγουρα. Εγώ σπούδασα τέχνη του δέκατου ένατου και του εικοστού αιώνα, γιατί με ενδιέφερε η μοντέρνα εποχή. Με ενδιέφερε πάντα η σχέση τέχνης και πολιτικής. Δεν μπορώ να δω την τέχνη χωρίς να κοιτάζω και τον ρόλο που παίζει στην κοινωνία και όσα έχει να φανερώσει για την κοινωνία και την πολιτική.
Πιστεύω ότι οι καλλιτέχνες κοιτάζουν όλα τα φλέγοντα θέματα για τα οποία όλοι νοιαζόμαστε με μια πολύ διαφορετική ματιά από τη δική μας. Το δεύτερο από τα δύο μεταπτυχιακά που έκανα είχε ως θέμα την τέχνη στις απολυταρχικές χώρες. Ήταν μια συγκριτική μελέτη της ναζιστικής Γερμανίας, της φασιστικής Ιταλίας και της μαοϊστικής Κίνας με αντικείμενο τη χειραγώγηση της τέχνης από τα απολυταρχικά καθεστώτα. Μέσω εκείνης της μελέτης θεμελιώθηκε οριστικά η σχέση μου με την τέχνη και την πολιτική.
— Η σύγχρονη τέχνη δεν αποτελεί ένα ενιαίο και ομοιογενές πεδίο δημιουργίας παρά περιλαμβάνει πολλά επί μέρους είδη της. Το ΕΜΣΤ πού θα επικεντρωθεί μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο;
Είμαστε ένα δημόσιο μουσείο. Και σίγουρα θέλουμε να παίξουμε έναν δημόσιο ρόλο. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, γίνεται μόνο όταν το μουσείο δεν ακολουθεί μόδες, τάσεις ή όποια τυχόν επιφανειακά ρεύματα που το ενδιαφέρον τους έρχεται και παρέρχεται. Αυτό επιτυγχάνεται μόνο με καλή εστίαση στην τέχνη που σηματοδοτεί ουσιαστικά την εποχή της και που έχει πράγματα να μας πει και να μας μάθει γι’ αυτήν, είτε πρόκειται για ζητήματα ιστορικά, πολιτικά και κοινωνικά είτε για άλλα που αφορούν το περιβάλλον ή ξεχασμένες κυρίαρχες αφηγήσεις. Αυτά μας ενδιαφέρουν: η τέχνη ως ουσιαστικός μοχλός παραγωγής γνώσης, πολλές φορές και εναλλακτικής. Δηλαδή τα πράγματα που δεν μας τα μαθαίνουν στο σχολείο. Όσα δεν γράφονται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή που για κάποιο λόγο ή για πολιτικές σκοπιμότητες έχουν παραγκωνιστεί.
Θα ήθελα το μουσείο να έχει έναν αρκετά εκπαιδευτικό ρόλο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα ξεχάσει τον πολιτιστικό του χαρακτήρα. Θα έλεγα λοιπόν ότι η πορεία που θα ακολουθήσει το ΕΜΣΤ θα ανατρέψει κάποια υπάρχοντα δεδομένα, ξεκινώντας από τον τρόπο με τον οποίο θα αντιμετωπιστεί η συλλογή. Θα είναι ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης ζωντανό που θα παρακολουθεί το σύγχρονο γίγνεσθαι στα εικαστικά και στον πολιτισμό γενικότερα.
Είναι, λοιπόν, πολύ περίεργο με τέτοιο πλάνο πορείας να μιλάμε για μόνιμη συλλογή. Ο ίδιος ο όρος δεν συνάδει πλέον με τις σύγχρονες μουσειολογικές πρακτικές που αντιμετωπίζουν τη συλλογή των μουσείων ως έναν ζωντανό οργανισμό ο οποίος εναλλάσσεται, αναπτύσσει καινούργια αφηγήματα και δίνει τη δυνατότητα να παρουσιαστούν στο κοινό καλλιτέχνες που έργα τους ανήκουν στη συλλογή, αλλά δεν εκτίθενται.
Αυτήν τη στιγμή έχουμε 178 έργα εκτεθειμένα στη μόνιμη συλλογή. Εάν τα αφήσουμε εκεί για πάντα, θα έρθει η στιγμή που θα τα έχουν δει όλοι και δεν θα έχουν λόγο να έρθουν για να ξαναδούν τα ίδια. Κι επίσης, θα μένουν πάντα εκτός έκθεσης τα άλλα 1.200 περίπου έργα που διαθέτουμε. Έχουμε χρέος απέναντι στους καλλιτέχνες που τα δημιούργησαν να τα δείξουμε, γιατί τα έργα ζούνε όταν εκτίθενται και όχι όταν είναι στις αποθήκες και στα κιβώτια.
— Πάντως, τα μουσεία του εξωτερικού που προσδιορίζουν τη συλλογή τους ως μόνιμη το κάνουν επειδή διαθέτουν αρκετά έργα που είναι σημαντικά για την Ιστορία της Τέχνης. Μήπως το πρόβλημα εδώ είναι ότι δεν διαθέτουμε τόσο σημαντικά έργα;
Όχι, δεν είναι αυτό το πρόβλημα.
— Ποιο είναι το έργο-σταρ του μουσείου;
Δεν θα έμπαινα σ’ αυτήν τη λογική, επειδή δημιουργεί ιεραρχήσεις που ορίζουν ότι το τάδε έργο είναι υψηλού επιπέδου, ενώ τα άλλα κατώτερά του, όταν συγκρίνονται με αυτό. Κατά συνέπεια, προκύπτει και μια ενδιάμεση κλιμάκωση των ιεραρχήσεων.
— Χρειάζεται όμως να ξέρουμε ποιο έργο που έχει αγαπηθεί περισσότερο σε ένα μουσείο.
Ας πούμε ότι ακόμα και η Tate, που έχει τόσο πολλά έργα-σταρ, όπως τα χαρακτηρίσατε, αναδιαμορφώνει τη μόνιμη συλλογή της. Για μένα το πιο πρωτοποριακό μουσείο στον τρόπο, που συνεχώς ανανεώνει και παρουσιάζει τη συλλογή του, είναι το Van Abbe στην Ολλανδία. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια εφαρμόζει αυτό το πιο ευέλικτο σύστημα «μόνιμης συλλογής», προσκαλώντας ακόμα και εξωτερικούς επιμελητές και καλλιτέχνες να επέμβουν σ’ αυτήν. Ουσιαστικά «παντρεύονται» τα έργα της συλλογής του με άλλες δράσεις.
Το πλάνο είναι να επεκταθεί η συλλογή και να ανανεώνονται τα έργα της μέσω των εκθέσεων. Να δει ο κόσμος ότι υπάρχει μια ιστορία, μια αφήγηση, η οποία δεν είναι παγιωμένη, παρά ζυμώνεται και έχει να προσφέρει πολλές παραλλαγές της. Ένα δεύτερο, πολύ σημαντικό ζήτημα είναι η βαρύτητα που πρόκειται να αποκτήσει το περιοδικό πρόγραμμα εκθέσεων.
Παλαιότερα, θεωρούνταν πιο καίριες οι μόνιμες συλλογές. Σήμερα είναι πιο σημαντικές οι περιοδικές εκθέσεις, επειδή έχουν το προσόν να ανταποκρίνονται πιο άμεσα στο σύγχρονο γίγνεσθαι. Για τον λόγο αυτό εμένα με ενδιαφέρουν κυρίως οι θεματικές περιοδικές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα κάνουμε και ατομικές. Είναι κάτι το οποίο λείπει από το μουσείο όλα αυτά τα χρόνια.
Όλα τα παραπάνω προσφέρουν περισσότερες δυνατότητες για να αναπτυχθούν αφηγήσεις. Και εμένα προσωπικά με ενδιαφέρει ο αφηγηματικός χαρακτήρας των εκθέσεων και σε αυτόν θα δοθεί μεγάλη έμφαση από τώρα και στο εξής. Επίσης, αποτελούν μοχλό για να μπορέσει κάποιος να διευρύνει το κοινό του μουσείου. Και επειδή είμαστε ένας δημόσιος φορέας έχουμε χρέος να διευρύνουμε τους ορίζοντες μας και να φέρουμε όσο το δυνατό περισσότερο κόσμο πιο κοντά στη σύγχρονη τέχνη.
— Αυτήν τη στιγμή έχετε φανταστεί ή προβλέψει έναν ρυθμό μεταβολής της μόνιμης συλλογής;
Είναι κάτι που δεν θα το μοιραστώ τώρα μαζί σας. Θα το ανακοινώσω όταν θα είμαι έτοιμη. Σίγουρα, πάντως, θα είναι πιο συχνός ο ρυθμός μεταβολών από ό,τι συνέβαινε μέχρι τώρα.
— Θα γίνεται κάθε φορά μια ριζική αναδιάταξη της συλλογής;
Θέλετε να με ρωτήσετε αν όλα αυτά τα οποία βρίσκονται αυτήν τη στιγμή εγκατεστημένα θα φύγουν;
— Θα ήταν ενδιαφέρον να μαθαίναμε πώς το έχετε φανταστεί. Μήπως ο επισκέπτης θα βλέπει μόνο έργα που δεν τα είχε δει κατά την προηγούμενη επίσκεψή του στο μουσείο;
Ναι, κάτι τέτοιο έχω φανταστεί.
— Αυτό σημαίνει ριζική αλλαγή.
Είναι μια «φυσιολογική» αλλαγή. Δεν προέχει εδώ το «ριζική».
— Στο Μπομπούρ, για παράδειγμα, υπάρχουν έργα που παραμένουν στη θέση τους ακλόνητα.
Ναι, αλλά να σας πω κάτι: το ΕΜΣΤ δεν είναι Μπομπούρ, δεν είναι ούτε ΜοΜΑ, ούτε Τate. Αλλά θα σας πω και κάτι ακόμα: δεν θέλει να γίνει σαν κι αυτά. Θέλει να γίνει το ΕΜΣΤ. Θέλουμε να αποκτήσουμε το δικό μας στίγμα. Νομίζω ότι δεν είναι σωστή η σύγκρισή μας με μουσεία πολυετούς ιστορίας, με άλλες οικονομικές δυνατότητες και διαφορετικές γεωπολιτικές συνιστώσες. Τώρα, δεν ωφελεί να συγκρινόμαστε με κανένα άλλο μουσείο. Πρέπει να οραματιστούμε το ΕΜΣΤ που ανταποκρίνεται στο μέρος στο οποίο βρίσκεται.
— Τι σημαίνει για σας η λέξη «εθνικό» που περιέχεται στην ονομασία του ΕΜΣΤ;
Ένα εθνικό μουσείο οφείλει να κάνει πολλά πράγματα. Καταρχάς, είναι υπεύθυνο για τη σύγχρονη τέχνη που παράγεται στην ίδια τη χώρα. Άρα στις πρώτες μας προτεραιότητες είναι η διαφύλαξη της σύγχρονης τέχνης μας. Αυτό συμπεριλαμβάνει όχι μόνο τους νεότερους καλλιτέχνες αλλά και όσους βρίσκονται στη μέση της καριέρας τους, τους πρεσβυτέρους καλλιτέχνες κι ακόμα εκείνους που δεν είναι πλέον στη ζωή.
Οφείλουμε, λοιπόν, να μπορούμε να σκιαγραφήσουμε τη νεότερη γενιά. Να αξιολογήσει το μουσείο την ιστορία της τέχνης της χώρας. Και επίσης να την υποστηρίξει όχι μόνο αγοράζοντας έργα για τη συλλογή αλλά και μέσω εκθέσεων, όπως και μέσω δικτυώσεων για την προώθηση της σύγχρονης ελληνικής τέχνης εντός και εκτός Ελλάδας.
Τέλος, οφείλει να υποστηρίξει και οικονομικά τους Έλληνες καλλιτέχνες. Κι αν θέλετε να μιλήσουμε για κάτι πραγματικά ριζικό, είμαστε το πρώτο μουσείο στην Ελλάδα το οποίο ανακοίνωσε ότι θα πληρώνονται όλοι οι καλλιτέχνες που θα συνεργάζονται μαζί του. Ο ρόλος του ΕΜΣΤ δεν είναι να υποστηρίζει ο καλλιτέχνης το εθνικό μουσείο, όπως γινόταν μέχρι σήμερα (μέσω της αναζήτησης των δωρεών από τους ίδιους τους καλλιτέχνες), αλλά να υποστηρίζει το μουσείο τους καλλιτέχνες.
— Στην παρουσίαση του καλλιτεχνικού σας προγράμματος επαναφέρατε τον όρο «Λεβάντε», ο όποιος είναι ξεχασμένος εδώ και περίπου εκατό χρόνια. Γιατί σας εκφράζει; Δεν σας ανησυχεί η πιθανότητα να σας παρασύρει στην κατασκευή ενός ακόμα εθνικού μυθεύματος;
Δεν έχει καμία σχέση με το εθνικό μύθευμα το Λεβάντε. Το Λεβάντε, όπως τον αντιλαμβάνομαι εγώ, είναι ένας κοσμοπολίτικος χώρος και ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο επαναφέρω τον όρο. Δεύτερον, έχει να κάνει με την ευρύτερη γεωπολιτική μας περιοχή και, τρίτον, με την ιστορία όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και όλης της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τον ενεργοποιώ γιατί θέλω να επαναφέρω τον όρο «κοσμοπολιτισμός».
Πιστεύω ότι χάθηκε, ενώ ήταν ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που χαρακτήριζε την ευρύτερη περιοχή μας ο κοσμοπολιτισμός των κοινοτήτων που υπήρχαν και που τις δημιουργούσαν πολλές ταυτότητες και πολλές εθνικότητες. Όλα αυτά θυσιάστηκαν στον βωμό του εθνικισμού, με αποτέλεσμα να χαθεί ένα μεγάλο κεφάλαιο. Δεν λέω ότι πρέπει να επιστρέψουμε σε εκείνη την εποχή, αλλά εννοώ ότι, αντί να μιλάμε με όρους παγκοσμιοποίησης, ίσως να ήταν γενικά πιο χρήσιμο να μιλάμε με όρους κοσμοπολιτισμού, επειδή η παγκοσμιοποίηση ουσιαστικά περιστρέφεται κυρίως γύρω από τις οικονομίες, τις τεχνοκρατικές αντιλήψεις, την κατανάλωση και το εμπόριο. Ενώ ο κοσμοπολιτισμός περιστρέφεται κυρίως γύρω από πολιτιστικές έννοιες.
Και θα ήθελα να διευκρινίσω ότι όταν αναφέρω το Λεβάντε, αυτό θα είναι ένα κομμάτι του προγράμματος και δεν θα είναι το μοναδικό. Δεν θέλω να έχω ταμπέλα που να λέει ότι το μουσείο ασχολείται με το Λεβάντε. Αυτό που κυρίως με ενδιαφέρει είναι το κοσμοπολίτικο κληροδότημα του Λεβάντε.
— Έδειχνε κάπως υπερτονισμένη η παρουσίαση της απόφασης του μουσείου να παρέχει οικονομική υποστήριξη στις παραγγελίες έργων που θα κάνει στους καλλιτέχνες.
Ναι, γιατί είναι πάρα πολύ σημαντικό και άλυτο ζήτημα.
— Ωστόσο, αυτό είναι το αυτονόητο να συμβαίνει. Οπότε η ερώτηση είναι ότι αν κοπιάζουμε τόσο πολύ για να πετύχουμε το αυτονόητο, πώς και πότε θα καταφέρουμε να πετύχουμε το ιδανικό;
Μα πείτε μου ποιος άλλος δημόσιος οργανισμός πληρώνει σε τακτική βάση τους καλλιτέχνες στον χώρο τον εικαστικών τεχνών;
— Θα επιμείνω πως αν πανηγυρίζουμε για το αυτονόητο, κινδυνεύουμε να μείνουμε σ’ εκείνο το στάδιο, και σε μια τέτοια περίπτωση πώς θα καταφέρουμε να κατακτήσουμε το ιδανικό;
Αυτονόητο είναι ίσως για σας και για μας. Στο 90% του χώρου της τέχνης δεν είναι καθόλου, μα καθόλου αυτονόητο. Και δεν εννοώ μόνο εντός Ελλάδας. Αν παρακολουθείτε λίγο τις εξελίξεις, θα δείτε ότι αυτό το ζήτημα είναι το πρώτο απ’ όλα που συζητιέται σε όλους τους χώρους της τέχνης διεθνώς. Γιατί τα περισσότερα μουσεία και οι περισσότερες διοργανώσεις εικαστικών εκθέσεων δεν πληρώνουν τους καλλιτέχνες. Θα έπρεπε να είναι αυτονόητο, αλλά δεν είναι.
Και μια και γίνεται η Μπιενάλε της Βενετίας αυτές τις μέρες, να σας πω ότι, παρά την οικονομική δύναμη που διαθέτει, δεν πληρώνει τίποτα στους καλλιτέχνες. Απολύτως τίποτα! Ούτε καν τα ταξιδιωτικά έξοδα. Τρέχουν οι επιμελητές να βρουν χρήματα από συλλέκτες, ιδιώτες και γκαλερί προκειμένου να μπορέσουν οι καλλιτέχνες να παρευρεθούν στην έκθεση.
— Ανακοινώσατε πράγματι ότι δεν θα δέχεστε πλέον δωρεές έργων από καλλιτέχνες;
Όχι, δεν είπα αυτό. Αυτό που είπα είναι ότι δεν θα αναζητάμε δωρεές έργων από καλλιτέχνες αλλά θα αγοράζουμε τα έργα τους (αν μετά την αγορά θέλουν να δωρίσουν και κάτι, αυτό είναι άλλο θέμα). Οι δωρεές από ιδιώτες είναι ευπρόσδεκτες, αρκεί να συνάδουν με το περιεχόμενο της συλλογής. Δεν δεχόμαστε έργα που δεν εντάσσονται στο κύριο σκεπτικό της συλλογής.
Και επειδή ανακοινώθηκε και την προηγούμενη εβδομάδα αυτή η μεγάλη δωρεά της συλλογής Δασκαλόπουλου, που είναι η πιο σημαντική που έχει δεχτεί ποτέ το ΕΜΣΤ και μας δίνει μια πολύ μεγάλη ώθηση, ας πω ότι υπήρξε η εξής προεργασία: ήρθε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος με ένα μεγάλο ντοσιέ και μας έδωσε τη δυνατότητα να επιλέξουμε σύμφωνα με τις ανάγκες που έχει η συλλογή. Και έτσι θα γίνεται στο εξής. Οι δωρεές θα είναι πάντα ευπρόσδεκτες, αλλά θα είναι κομμάτι μιας διαδικασίας με σκοπό να είμαστε συνεπείς σε αυτά τα οποία πρεσβεύουμε.
— Η Εκλέρ, το σκυλάκι σας, μάλλον με συμπάθησε...
Να σας πω την αλήθεια, μάλλον ναι! Γιατί συνήθως γαβγίζει. Και ρίχνει και κανένα δαγκωματάκι. Άρα, μπορώ να υποθέσω ότι σας συμπάθησε πάρα πολύ.
— Γιατί είπατε Εκλέρ ένα μακεδονικό ποιμενικό σκυλάκι; Ένα τσοπανόσκυλο;
Δεν είναι ούτε μακεδονικός ποιμενικός ούτε τσοπανόσκυλο.
— Μοιάζει πάντως πολύ ρουστίκ για να τη λένε Εκλέρ.
Αφού λοιπόν προσπαθείτε να μου εκμαιεύσετε κάτι προσωπικό, θα σας πω κάτι προσωπικό. Γενικώς, αγαπάω πάρα πολύ τα ζώα όλων των ειδών: γάτες, σκύλους κ.λπ. Την Εκλέρ την κληρονόμησα όταν έχασα τη μαμά μου. Και επειδή στο σπίτι ήταν πάντα σαν να είχαμε ζωολογικό κήπο, το τελευταίο διάστημα μας είχαν μείνει τρία σκυλιά με ονόματα που είχε επιλέξει εκείνη. Ήταν ονόματα γλυκών: είχαμε την Καραμέλα, που ήταν ένα μικρό λαμπραντόρ, τον Λουκουμά, που ήταν αδέσποτος, και την Εκλέρ, που τη βρήκαμε στη Σαλαμίνα και εγώ ήθελα να την πούμε Πύραυλο. Η μητέρα μου όμως δεν με άφησε. Η Εκλέρ είναι η μασκότ του μουσείου. Περνάει πάρα πολλές ώρες εδώ και την αγαπούν όλοι. Τη λέω Εκλέρ ντε Σαλαμίν, καθότι από τη Σαλαμίνα, και είναι εξαιρετικά κομψή.
— Πώς ονειρεύεστε τη ζωή σας μετά την πενταετία στο ΕΜΣΤ;
Δεν κάνω όνειρα τόσο μακροπρόθεσμα.
— Δεν κάνετε καθόλου όνειρα;
Μπορεί να κάνω, αλλά δεν θα σας τα πω! Εν πάση περιπτώσει, δεν έχω πενταετές πλάνο, ούτε είχα ποτέ. Δεν βλέπω έτσι τη ζωή. Αγαπάω πάρα πολύ αυτό που κάνω. Αγαπάω τους καλλιτέχνες. Θεωρώ ότι είμαι πάρα πολύ τυχερή που κάνω μια τόσο δημιουργική δουλειά. Μαθαίνω κάθε μέρα από τους καλλιτέχνες και από τον χώρο του πολιτισμού και της τέχνης που εμένα προσωπικά με έχει εμπλουτίσει σαν άνθρωπο.
Από κει και πέρα, αντί για πενταετές σχέδιο θα έλεγα ότι ονειρεύομαι κάτι άλλο: θα ήθελα να έχω την πολυτέλεια να κάνω αυτό που κάνω μέχρι να πεθάνω. Εάν μου συμβεί αυτό, θα είμαι πάρα πολύ ευτυχισμένη.
— Ας ελπίσουμε ωστόσο ότι δεν θα θέλατε να γίνετε σαν την συνάδελφό σας της Εθνικής Πινακοθήκης!
Όχι! Δεν είπα ότι θέλω να το κάνω στη θέση που βρίσκομαι τώρα. Μπορεί να κάνω αυτό που μου αρέσει και σε ένα απομακρυσμένο νησί ή να κάνω την Μπιενάλε του Πόρτο Ράφτη, την οποία ονειρεύομαι εδώ και καιρό, σε ένα γιαπί που έχω εντοπίσει σε εκείνη την περιοχή. Δεν είναι το μέγεθος, είναι η διαδικασία που με ενδιαφέρει σε αυτό που κάνω. Με τίποτα δεν φαντάζομαι τον εαυτό μου συνταξιούχο. Και θέλω να μπορώ να προσφέρω στην κοινωνία με τον τρόπο που γνωρίζω. Να προσφέρω μέχρι να πεθάνω. Ει δυνατόν, θα ήθελα να είμαι σαν τον διάσημο Ελβετό επιμελητή εκθέσεων, ιστορικό τέχνης και καλλιτέχνη Χάραλντ Σέεμαν που πέθανε σχεδόν με το «σφυρί στο χέρι».
— Το σφυρί στο χέρι είναι η πιο ευχάριστη στιγμή για έναν επιμελητή εκθέσεων τέχνης;
Πράγματι, όπως και οι μερικές μέρες και ώρες πριν από τα εγκαίνια μιας έκθεσης, με όλο το τεχνικό προσωπικό επί ποδός - τους ηλεκτρολόγους, τους μαραγκούς, τους καλλιτέχνες φυσικά. Αυτό το «παραθυράκι του χρόνου» που παρεμβάλλεται μεταξύ της μακράς φάσης σχεδιασμού μιας έκθεσης και της στιγμής των εγκαινίων της. Τότε που μαζεύονται όλοι αυτοί οι άνθρωποι και είναι ο καθένας τους δημιουργικός με τον δικό του τρόπο και υπάρχει αυτή η συνύπαρξη μεταξύ τους. Είναι η πιο μαγική στιγμή, γιατί εκεί γίνονται και οι μεγαλύτερες πλάκες. Εκεί ξεσπάνε όλες οι μεγάλες χαρές και πηγαίνεις μετά και πίνεις μια μπίρα και χαίρεσαι γιατί την επομένη είναι τα εγκαίνια. Εκείνη είναι η πιο μαγική στιγμή.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
