Ένα παράθυρο στον χρόνο:
Ευρώπη, 1934
Ο 17χρονος Richard J. Scheuer ταξιδεύει στην Ευρώπη μαζί με τον πατέρα του και φωτογραφίζει, μεταξύ άλλων, τη χαλαρή εβραϊκή συνοικία της Βαρσοβίας που οι Ναζί μετέτρεψαν σε θλιβερό γκέτο
Diane M. Bolz
Moment - 26 Ιουλίου 2022
Για οκτώ εβδομάδες, το καλοκαίρι του 1934, ένας 17χρονος μαθητής λυκείου από τη Νέα Υόρκη, ο Richard J. Scheuer (γνωστός στην οικογένεια και τους φίλους του ως Dick) και ο πατέρας του, Simon, ταξίδεψαν στην Ευρώπη. Η φωτογραφία του διαβατηρίου του Dick (παρακάτω) δείχνει ένα λουρί φωτογραφικής μηχανής περασμένο διαγώνια στο στήθος του. Κρατούσε μια τηλεμετρική φωτογραφική μηχανή 35mm, πιθανότατα Contax ή Leica, την οποία θα χρησιμοποιούσε για να καταγράψει το ταξίδι.
Ως φωτογραφικός συντάκτης της επετηρίδας του λυκείου του, ο νεαρός Scheuer ήταν κατά γενική ομολογία γνώστης της φωτογραφίας και πιθανότατα είχε παρακολουθήσει εκθέσεις τέχνης και φωτογραφίας στο Μανχάταν, όπου μπορεί να είχε συναντήσει το έργο του Alfred Steiglitz και ίσως ακόμη και του Γάλλου φωτογράφου Henri Cartier-Bresson, ο οποίος πρωτοστάτησε στο είδος της φωτογραφίας δρόμου.
Χρησιμοποιώντας 13 ρολά φιλμ (περίπου 370 καρέ) κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του από τη Γαλλία και την Ισπανία στην Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβία, την Ουγγαρία, την Πολωνία και την ΕΣΣΔ, ο Scheuer τράβηξε μια εξαιρετική σειρά φωτογραφιών. Η φωτογραφική μηχανή 35mm που μετέφερε, συμπαγής και σχετικά ελαφριά, είχε κυκλοφορήσει εδώ και περίπου δέκα χρόνια και δεν απαιτούσε τρίποδο ή δύσχρηστες πλάκες. Απαιτούσε, ωστόσο, κάποια εμπειρία και τεχνογνωσία για τον χειρισμό της.
Η δυνατότητα εύκολης μεταφοράς και η διακριτική εμφάνιση της φωτογραφικής μηχανής επέτρεψαν στον Scheuer να καταγράψει τις τυχαίες, αυθόρμητες εικόνες που αναζητούσε. Η κοφτερή του ματιά στη σύνθεση, η πρώιμη αντίληψη των συνθηκών φωτισμού, η έξυπνη αίσθηση του συγχρονισμού και το ιδιαίτερο ταλέντο του να προσελκύει αγνώστους, τον βοήθησαν να δημιουργήσει μια μοναδική και ενδιαφέρουσα καταγραφή των ανθρώπων και των τόπων που συναντούσε. Από έναν πωλητή καρπουζιών στην εβραϊκή συνοικία της Βαρσοβίας μέχρι μια συγκέντρωση ανδρών έξω από ένα τζαμί στο Σαράγεβο, από έναν χασάπη στην περιοχή των Βάσκων της Γαλλίας μέχρι μια παράσταση ενός έργου του Sholem Aleichem στο Κρατικό Θέατρο Γίντις της Μόσχας, ο Scheuer αποτύπωσε την αμεσότητα της καθημερινής ζωής στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη μόλις πέντε χρόνια πριν από την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Τα πορτραίτα του Scheuer με τους καταστηματάρχες και τους πλανώδιους πωλητές - συνηθισμένους ανθρώπους που κάνουν την καθημερινή τους δουλειά - αποδεικνύουν την ικανότητά του να συμπάσχει και να συνδέεται με τους ανθρώπους. Στη σειρά φωτογραφιών του από την εβραϊκή συνοικία της Βαρσοβίας, τον ίδιο χώρο που έξι χρόνια αργότερα θα γινόταν το διαβόητο γκέτο της Βαρσοβίας, τα μέλη της κοινότητας -ένας τσαγκάρης, ένας ιδιοκτήτης χρωματοπωλείου, περαστικοί- εμφανίζονται γενικά χαλαροί και ελεύθεροι, ανύποπτοι για τη φρίκη που θα ακολουθούσε. Κι όμως, στις 19 Αυγούστου εκείνου του καλοκαιριού, ο Αδόλφος Χίτλερ, ως καγκελάριος της Γερμανίας, κατήργησε το αξίωμα του προέδρου και αυτοανακηρύχθηκε Φύρερ.
Το μεγάλο πλεονέκτημα μιας τηλεμετρικής φωτογραφικής μηχανής είναι ότι επιτρέπει να δει κανείς τι βρίσκεται έξω από το πραγματικό κάδρο ή, με άλλα λόγια, τι πρόκειται να μπει στο κάδρο. Ο Scheuer ήταν έτσι σε θέση να συνθέτει τις εικόνες του με μεγάλη ακρίβεια. Το συναρπαστικό του καδράρισμα, σε συνδυασμό με την ικανότητά του να κάνει τον κόσμο να συμμετέχει και να αποτυπώνει φευγαλέες χειρονομίες και εκφράσεις, προαναγγέλουν την αισθητική της φωτογραφίας δρόμου 35mm των δεκαετιών 1950 και 1960 και το έργο εξέχοντων καλλιτεχνών όπως ο Robert Frank και ο Garry Winogrand.
Όταν ο Scheuer επέστρεψε από την Ευρώπη, εμφάνισε τα εξαιρετικά εύφλεκτα νιτρικά αρνητικά και τύπωσε κοντάκτ, αλλά ποτέ δεν μεγέθυνε ή τύπωσε κάποια από τις εικόνες. Αντ' αυτού, τοποθέτησε τα αρνητικά και τα χάρτινα κοντάκτ σε ένα χαρτόκουτο και τα αποθήκευσε. Αποφοίτησε από την Ethical Culture Fieldston School την επόμενη άνοιξη και συνέχισε τις προπτυχιακές σπουδές του στο Χάρβαρντ, υπηρέτησε ως αξιωματικός στο Σώμα Σηματοδότησης του Στρατού κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, έκανε καριέρα ως στέλεχος κτηματομεσιτικού γραφείου και ανέπτυξε ποικίλο φιλανθρωπικό έργο.
Διετέλεσε πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Εβραϊκού Μουσείου της Νέας Υόρκης και του Hebrew Union College-Jewish Institute of Religion, όπου διηύθυνε την ανάπτυξη της πανεπιστημιούπολης της Ιερουσαλήμ σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Moshe Safdie. Καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του, συνέχισε να φωτογραφίζει ερασιτεχνικά, με το μεγαλύτερο μέρος της ενασχόλησής του να επικεντρώνεται στην οικογένειά του.
Το κουτί με τα αρνητικά και τα κοντάκτ έμεινε ανέγγιχτο σε ένα ράφι της ντουλάπας για δεκαετίες. Μόνο μετά το θάνατο του Scheuer το 2008 σε ηλικία 91 ετών, ο γιος του Dan το ανέσυρε από το ράφι του και αποφάσισε να δει τι ακριβώς περιείχε. Αφού έριξε μια προσεκτική ματιά στα αρνητικά και τα κοντάκτ, συνειδητοποίησε ότι η οικογένεια είχε στα χέρια της έναν ανεκμετάλλευτο θησαυρό και μια κληρονομιά που έπρεπε να διατηρηθεί. Το 2018 αποφάσισε να ψηφιοποιήσει τα αρνητικά και να αποκαταστήσει τυχόν φθορές. Για τον σκοπό αυτό, αυτός και ο αδελφός του Jonathan ανέτρεξαν στην τεχνογνωσία του φίλου τους Charles Seton, ειδικού στην αποκατάσταση ψηφιακών φωτογραφιών.
Το ερώτημα παραμένει, γιατί ο Scheuer δεν έκανε ποτέ μεγεθύνσεις και εκτυπώσεις από τα αρνητικά; Μήπως έριξε μια βιαστική ματιά στις μικροσκοπικές εικόνες των κοντάκτ και έκρινε ότι δεν άξιζαν να εκτυπωθούν; Μήπως απλά ήταν απασχολημένος με το τελευταίο έτος του λυκείου και στη συνέχεια με το κολέγιο; Μήπως είχε κάποιες δυσάρεστες αναμνήσεις από το ταξίδι; Ή μήπως ήταν πολύ οδυνηρό να ξαναεπισκεφθεί τους χαμένους προπολεμικούς κόσμους που είχε αποτυπώσει με τον φακό του; Δεν υπάρχει σαφής απάντηση.
Τώρα, επιτέλους, 88 χρόνια μετά την επιστροφή του νεαρού Dick Scheuer από το ευρωπαϊκό του ταξίδι, 39 από τις φωτογραφίες του από το 1934 θα εκτεθούν για πρώτη φορά στο κοινό στο Μουσείο Dr. Bernard Heller του Hebrew Union College-Jewish Institute of Religion, στη Νέα Υόρκη. Η έκθεση με τίτλο Street Visions: Europe, 1934 - Photographs by Richard J. Scheuer θα παρουσιαστεί από τις 22 Αυγούστου έως τις 15 Δεκεμβρίου 2022 στην γκαλερί Backman του μουσείου.
