Τον δρόμο αυτής της περιπετειώδους, αναπάντεχης, γεμάτης χυμούς όσο και ανηφόρες και δυσκολίες ζωής πολύ λίγοι ηθοποιοί κατάφεραν να τον διαβούν με τόση χάρη, σαν πρίγκιπες.
Με εντιμότητα, με ταπεινότητα, με αγάπη. Ο Γιάννης Φέρτης τα κατάφερε χωρίς να ιδρώσει λεπτό, με χαμόγελο, με ήθος, με μια αξιοπρέπεια αδιανόητη, μέχρι το τέλος, μακριά από τις φωνές του πλήθους. Με τη Μαρίνα.
Σκέφτομαι πως αν διάβαζε σήμερα αυτά τα σημειώματα αγάπης των φίλων του, των ομοτέχνων του, θα ένιωθε λίγο άβολα. Γιατί ήταν από την πάστα των ανθρώπων για τους οποίους το κέντρο του κόσμου δεν ήταν ο εαυτός τους, το πιο σημαντικό στη ζωή για εκείνον δεν ήταν η επιτυχία, η κολακεία τον απωθούσε. Γελούσε και τα κορόιδευε λίγο όλα αυτά σαν σκανταλιάρικο παιδί, απροσποίητα, χωρίς ναρκισσισμό, χωρίς δεύτερη σκέψη. Σπάνια πράγματα, όπως σπάνιος ήταν και ο ίδιος, το ταλέντο του ξεχείλιζε σαν κάτι φυσικό, η ομορφιά του, η μαγνητική του παρουσία, που ήταν παράδοξα κατευναστική, η φωνή του, η διακριτικότητά του, η εύστοχη, ακομπλεξάριστη, καθαρή άποψή του. Όμως οι ομότεχνοί του και όσοι τον γνώρισαν θρηνούν αληθινά γιατί έχασαν στο πρόσωπό του έναν καλλιτέχνη με ανυπέρβλητα σπάνιες και λεπτές ποιότητες.
Ο Φέρτης ήταν ονειροπόλος, ταξιδευτής στον παράδεισο του θεάτρου, με σεβασμό στο συνάφι του, δεινός καπνιστής παλιότερα, αμετανόητος Παναθηναϊκός, έξυπνος ποκαδόρος, ένας ωραίος τύπος με χιούμορ οξυδερκές, συνεπής, με τη στόφα του σπάνιου καλλιτέχνη.
Ο Γιάννης Φέρτης πέθανε στα 86 του χρόνια, αιωνίως νέος στη σκέψη μας, και μέσα σε αυτήν τη βαθιά χαρακιά που αφήνει με τη ζωή και την τέχνη του δεν υπάρχει κανένας που δίπλα έστω και σε μία φράση για εκείνον θα βάλει ένα «αλλά…». Γιατί αυτό το ταλαντούχο πλάσμα δεν σκέφτηκε ποτέ τον εαυτό του σαν μεγάλο ηθοποιό, δεν εξαργύρωσε τη φήμη του σκορπίζοντας τον εαυτό του, δεν έκανε τίποτα για να τραβήξει τα φώτα, δεν υποκρίθηκε ποτέ κάτι που δεν ήταν. Ένας βαθιά ευγενής άνθρωπος έφυγε από κοντά μας, αστείος, υπονομευτής του κοινότοπου, με ανοιχτό μυαλό και καρδιά που δεν χωρούσε καμιά μικρότητα, ανταγωνισμό, ζήλεια, κακία.
Οι άνθρωποι γύρω του τον αγαπούσαν ανενδοίαστα και είναι μια σπάνια περίπτωση: σε αυτή την τόσο άκαρδη δουλειά ο Γιάννης Φέρτης είχε ανθρώπους που τον αγαπούσαν βαθιά, φίλους καρδιακούς που δεν ήθελε ποτέ να στενοχωρεί. Αυτόν τον πολύ σοφό ηθοποιό που κουβαλούσε τον μόχθο της δουλειάς σαν πούπουλο, που έβλεπε και οσμιζόταν όλα όσα συνέβαιναν γύρω του, δεν θα τον άκουγες να κρίνει ποτέ αυστηρά, διδακτικά, δεικτικά. Ο Φέρτης ήταν ο αγαπημένος όλων για πολλές γενιές, ένας ήρεμος άνθρωπος που βαριόταν τα πολλά-πολλά και τα κοσμικά και η ψυχή του πετούσε και αγαλλίαζε πάνω από το χωριό του πατέρα του, τη Δάφνη, με τα κρυφά της μονοπάτια στα Βαρδούσια. Αν και γεννημένος στις παρυφές του Λυκαβηττού, εκεί ήθελε να γυρίζει κάθε φορά, μακριά από το πλήθος, στο καταφύγιο που έφτιαξε και το χωριό που φρόντισε.
Ο Γιάννης Φέρτης ήταν από αυτά τα εξαιρετικά ταλέντα που λάμπουν από την πρώτη μέρα της ύπαρξής τους στο θέατρο. Όταν το «Κοτοπούλη» το είχε ο Ντίνος Ηλιόπουλος και έπαιζε με την Άννα Συνοδινού, και ο Φέρτης ήταν 14 ετών, ο αδελφός του τον πήγε στο θέατρο και του άνοιξε έναν μαγικό κόσμο. Καμιά αντίσταση δεν ήταν ικανή να φρενάρει τον ασίγαστο πόθο του να γίνει ηθοποιός. Ούτε η μάνα του τα κατάφερε, που ήθελε το παιδί της να σπουδάσει, να μη μείνει στο χασάπικο του πατέρα του, στη Βαρβάκειο. Ο ίδιος ήταν κακός μαθητής του νυχτερινού, αλλά υπήρχε κάτι πολύ επίμονο μέσα στον Φέρτη και όσοι τον γνώριζαν ήξεραν ότι δύσκολα αλλάζει γνώμη. Είχε πάρει τις αποφάσεις του, θα γινόταν ηθοποιός. Η ζωή του ωστόσο δεν ήταν το θέατρο, αλλά μέσα στο θέατρο. Ήθελε να παίζει, εκεί μπορούσε να εκφραστεί ο πλούσιος κόσμος ενός ανθρώπου που παρασύρθηκε από τα κύματα των μεγάλων κειμένων όταν ήταν έφηβος. Αυτό τον οδήγησε στο Υπόγειο του Τέχνης για να σπουδάσει και έτσι άρχισε μια πορεία έξι και πλέον δεκαετιών, από το 1959 που αποφοίτησε από το Θέατρο Τέχνης, ζεν πρεμιέ από τη χρονιά της αποφοίτησής του, να παίζει με βαμμένα ξανθά μαλλιά τον Τσανς στο «Γλυκό Πουλί της Νιότης», στο Υπόγειο, με τη Μελίνα Μερκούρη, σε μια ιστορική παράσταση.
Ο ίδιος δεν ένιωσε ποτέ ζεν πρεμιέ, του αρκούσε να παίζει και να ζει ωραία στο θέατρο, και να τον ρωτούσες δεν θα σου έλεγε ποτέ ότι λαχταράει να παίξει αυτόν ή τον άλλο ρόλο, πάντα πίστευε ότι έκανε τη «δουλειά του», όσο καλύτερα μπορούσε. Δεν μετάνιωσε ούτε για τις επιτυχίες ούτε για τις αποτυχίες που του έφερε η δουλειά του, λίγοι ηθοποιοί είναι τόσο συνειδητοποιημένοι όσο ήταν εκείνος. Ο Φέρτης, που ήταν μέρος όλων των θεατρικών ζυμώσεων ιστορικών δεκαετιών και συνεργάστηκε με θρύλους, δεν είχε καμιά ψευτομετριοφροσύνη, καμιά νοσταλγία.
Μέχρι το τέλος το θέατρο ήταν για κείνον ένα ζείδωρο παιχνίδι, πάντα έβρισκε ότι γύρω του υπάρχει κάτι καλύτερο, ότι αυτός θα μπορούσε καλύτερα, ότι οι νεότεροι έχουν ταλέντο και ψάχνουν αυτό που έψαχνε και ο ίδιος. Στο Τέχνης έπαιξε στους «Όρνιθες» –εκεί γνώρισε τον Μάνο Χατζιδάκι και έγιναν αγαπημένοι φίλοι–, στη συνέχεια στα έργα «Ευρυδίκη», «Επικίνδυνη Στροφή», «Άσκηση πέντε δακτύλων», μέχρι που το 1975 μαζί με έναν άλλο απόφοιτο του Θέατρου Τέχνης, τον σκηνοθέτη Λεωνίδα Τριβιζά, ίδρυσαν το Λαϊκό Πειραματικό Θέατρο και στη συνέχεια με την Ξένια Καλογεροπούλου, με την οποία είχαν παντρευτεί από το 1964, έκαναν το δικό τους θιασαρχικό σχήμα που συνεχίστηκε και μετά τον χωρισμό τους με παραστάσεις όπως «Οι πεταλούδες είναι ελεύθερες», «Καημένε μου Μάρικ», «Γλάρος», «Ο σοβαρός κύριος Ερνέστος», «Η ηδονή της τιμιότητας», «Ο άνθρωπος, το κτήνος και η αρετή» κ.ά., μέχρι που οι δρόμοι τους χώρισαν οριστικά. Στη ζωή του είχε μπει η Τάνια Τσανακλίδου, που παρέμεινε φίλη του μέχρι το τέλος. Και με την Ξένια Καλογεροπούλου δούλεψαν ξανά στη «Λοκαντιέρα» στο θέατρο Πόρτα και τους ένωνε πάντα η οικειότητα και η αγάπη.
Η «βουτιά» του Γιάννη Φέρτη στο εμπορικό θέατρο τού έφερε μεγάλες επιτυχίες και αξιομνημόνευτους ρόλους και σημαντικές συνεργασίες με ηθοποιούς, με τη Μελίνα Μερκούρη, με την οποία επανέλαβαν το 1980 στο θέατρο Αθηνά το «Γλυκό πουλί της νιότης», με την Αλίκη Βουγιουκλάκη, με τη Μιμή Ντενίση που υπήρξε η δεύτερη σύζυγός του και συμπρωταγωνίστριά του, με την Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Καζάκο, με τον Μάνο Κατράκη, με τους σκηνοθέτες Ζιλ Ντασέν, Σταμάτη Φασουλή, Γιούρι Λιουμπίμοφ, Νικίτα Μιλιβόγεβιτς, Αντώνη Αντύπα, Στάθη Λιβαθινό, ανάμεσα σε άλλους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 συνεργάστηκε με το Αμφιθέατρο του Σπύρου Ευαγγελάτου και ερμήνευσε τον Βόυτσεκ, τον Άμλετ και δέκα χρόνια αργότερα τον Φάουστ. Επέστρεψε και στο Θέατρο Τέχνης το 2003 με μια μεγάλη επιτυχία, την «Προσωπική Συμφωνία» του Ρόναλντ Χάργουντ, που παίχτηκε για δυο σεζόν.
Το 2019, μετά από περισσότερους από 60 ρόλους που υποδύθηκε, πρωταγωνίστησε στο «Ένας αληθινός καουμπόι», κάνοντας την τελευταία του υπόκλιση στη σκηνή. Από το 1973, έπαιξε στην Επίδαυρο, με το ΚΘΒΕ (Διόνυσος στις «Βάκχες»), το Αμφιθέατρο (Ορέστη στην «Ορέστεια» και έναν χρόνο αργότερα Ορέστη στην «Ηλέκτρα»). Υποδύθηκε ξανά τον Διόνυσο το 1993 και το 1997 τον Αγγελιοφόρο στον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» του Θεάτρου Τέχνης, τον Παιδαγωγό στην «Ηλέκτρα» του Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία Πίτερ Στάιν το 2007, το 2014 τον Δαρείο στους «Πέρσες» του ΚΘΒΕ. Το 2017 υποδύθηκε τον Φέρη στην τραγωδία «Άλκηστις» του Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου. Το 2019 είχε τον ρόλο του αφηγητή στο «Δάφνις και Χλόη» στη Μικρή Επίδαυρο σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μπογδάνου.
Στον κινηματογράφο έκανε περισσότερες από 30 ταινίες, αλλά ποτέ δεν μιλούσε πολύ γι' αυτές. Τις έκανε για να κερδίσει χρήματα, όπως έκανε και τηλεόραση για τον ίδιο λόγο, για να τα ρίξει στις θεατρικές του περιπέτειες, για να χτίσει το σπίτι του στο χωριό, αλλά όσο και αν τις υποτιμούσε, πολλοί θυμούνται αυτό τον ντελικάτο ηθοποιό, που «η παρουσία του σε οποιαδήποτε ταινία –και οι περισσότερες που έπαιξε βλεπόντουσαν έτσι κι αλλιώς– προσέθετε αυτομάτως μια γοητεία και μια εγκυρότητα που σε κρατούσαν μαγνητισμένο στα επί της μικρής, ασπρόμαυρης οθόνης τεκταινόμενα. Ήταν το λεπτό παρουσιαστικό, η βαθιά, εκφραστική φωνή, το κλονισμένο χαμόγελο, η συστολή, η διακριτικότητα, ο συνδυασμός της θρυμματισμένης ευαισθησίας και των ευγενών προθέσεων – όλα αυτά και άλλα πιο ασαφή και "μαγικά" στοιχεία που συνιστούσαν μια ακαταμάχητη ερμηνευτική εξίσωση…», γράφει ο Δημήτρης Πολιτάκης. Τελευταίος ρόλος του στον ελληνικό κινηματογράφο ήταν το 2008 στη διασκευή του έργου τού Κωνσταντίνου Θεοτόκη «Σκλάβοι στα δεσμά τους» από τον Τώνη Λυκουρέση.
Η φωνή του, βελούδινη και εκφραστική, έμεινε στο τραγούδι «Σαν με κοιτάς», του 1971 μαζί με την Αφροδίτη Μάνου, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως ηχητική επένδυση για την ταινία «Εκείνο το καλοκαίρι», και έντυσε για δεκαετίες διαφημίσεις για την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Ήταν «η φωνή» της ελληνικής διαφήμισης, που συνδέθηκε με μια ολόκληρη εποχή, ήταν πρότυπο, αναγνωρίσιμη αυτομάτως και αυτά τα σπικάζ που καθόλου δεν ήθελε να κάνει στην αρχή και τα έκανε μόνο για να του εξασφαλίσουν την οικονομική του ανεξαρτησία, που δεν θα μπορούσε να έχει μόνο με το θέατρο, συνδέθηκαν με την καθημερινότητα όλων μας.
Σαν με κοιτάς - Γιάννης Φέρτης, Αφροδίτη Μάνου
Ο Γιάννης Φέρτης αγάπησε και αγαπήθηκε πολύ και το 2001 ένωσε τη ζωή του με την ηθοποιό Μαρίνα Ψάλτη. Η κοινή τους περιπέτεια κράτησε ένα τέταρτο του αιώνα. Ο Φέρτης ήταν ονειροπόλος, ταξιδευτής στον παράδεισο του θεάτρου, με σεβασμό στο συνάφι του, δεινός καπνιστής παλιότερα, αμετανόητος Παναθηναϊκός, έξυπνος ποκαδόρος, ένας ωραίος τύπος με χιούμορ οξυδερκές, συνεπής, με τη στόφα του σπάνιου καλλιτέχνη. Χορτάτος άνθρωπος, με απλότητα και δοτικότητα, βοήθησε πολύ τους φίλους του, νοιάστηκε για όσους αγαπούσε, κοίταξε στοργικά τους νεότερους συναδέλφους του και ένιωσε την αγάπη των φίλων του και των γύρω του και τον ανυπόκριτο θαυμασμό του κοινού που δεν ζητούσε τίποτα παρά να τον βλέπει στη σκηνή. Για όσους τον γνώρισαν το ανεπιτήδευτο λαμπρό και παρηγορητικό φως του δεν θα σβήσει ποτέ, είναι ένα πέρασμα απλώς στην άλλη πλευρά.
Η κηδεία του Γιάννη Φέρτη θα γίνει την Τρίτη 16/4 στις 12:00 το μεσημέρι από το Α' Κοιμητήριο Αθηνών. Αντί στεφάνων, η οικογένειά του προτείνει να ενισχυθεί το έργο του ταμείου αλληλοβοήθειας του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών.
