Bye bye Τιβεριάδα
"Η λήθη καταπολεμάται με λέξεις"
"Αναρωτιέμαι αν μπορούμε να βρούμε πλήρως τον εαυτό μας σε έναν κόσμο που εμείς επινοήσαμε", αναρωτιέται εύγλωττα η Γαλλο-Παλαιστίνια-Αλγερινή σκηνοθέτης και ηθοποιός Lina Soualem στο ρόλο της πάντα προβληματισμένης αφηγήτριας του Bye Bye Τιβεριάδα (2023), του εξαιρετικού, πολυγενεακού, οικογενειακού πορτρέτου της εστιασμένου στις γυναίκες. Μέσα από σύγχρονα πλάνα και home movies της δεκαετίας του '90 -που συνυφαίνονται δεξιοτεχνικά με υλικό από ιστορικά αρχεία- οι γυναίκες περιλαμβάνουν όχι μόνο τις συντηρητικές, σεβόμενες τα έθιμα, γιαγιά και προγιαγιά της Soualem, οι οποίες δεν εγκατέλειψαν ποτέ το παλαιστινιακό χωριό στο οποίο ολόκληρη η κοινότητά τους είχε εκτοπιστεί βίαια, αλλά και τη μητέρα της, την Hiam Abbass, μια επαναστάτρια ονειροπόλα που ήθελε να γίνει διεθνής ηθοποιός. Και τώρα, 30 χρόνια μετά και σχεδόν εκατό ρόλους αργότερα (πιο πρόσφατα ως Marcia Roy στη σειρά Succession), η Abbass επιστρέφει μαζί με την κόρη της που κρατάει την κάμερα, το μοναδικό μέλος της φατρίας που γεννήθηκε και μεγάλωσε σε ευρωπαϊκό έδαφος. Όπως λέει η πολυταξιδεμένη ηθοποιός σε μια ιδιαίτερα συγκινητική σκηνή, "νομίζω ότι ξέρουμε πώς να γίνουμε μητέρες, αλλά δεν ξέρουμε ποτέ πώς να αποχωριστούμε μια μητέρα". Αναμφίβολα το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για το δέσιμο που νιώθει κανείς με τις ιστορίες που δημιουργούν το σπίτι.
Laurent Wissot
Filmmaker - 11.09.2023
Μία χαρτογραφία παράλληλων κόσμων
Ένα σπάνιο γενετικό σύνδρομο αποκάλυψε στη σκηνοθέτιδα και ηθοποιό Lina Soualem τις αλληλένδετες ιστορίες των προγόνων της, μεταξύ Αλγερίας και Παλαιστίνης.
Lina Soualem
Fanzine Divine - 05.2023
Middle East Eye - 31.05.2020
Γεννήθηκα με κόκκινες κηλίδες στο πρόσωπο και το σώμα μου. Σε σχήμα αρχιπελάγους ή μεγάλων ηπείρων. Ένα είδος προσωποποιημένου χάρτη του κόσμου. Στη μητέρα μου είπαν ότι ήταν έκζεμα. Αλλά πάντα ήξερε ότι ήταν κάτι άλλο.
Στην ηλικία των 8 ετών, έγινε τελικά η διάγνωση: erythrokeratoderma variabilis. Πρόκειται για ένα σπάνιο σύνδρομο, κυρίως γυναικείο, που οφείλεται σε γενετική προδιάθεση. Εκτός από το ξηρό δέρμα, προκαλεί την εμφάνιση ξηρών κηλίδων που αλλάζουν συνεχώς σχήμα και θέση. Είναι μια ασθένεια με μυστηριώδες όνομα, περίπλοκο στην προφορά του, που μου αρέσει να επαναλαμβάνω σε κάθε ευκαιρία, μπροστά στα απορημένα και κατάπληκτα μάτια των άλλων παιδιών στο σχολείο.
Ένας χάρτης του κόσμου σχεδιάζεται στο σώμα μου, που αλλάζει με τις εποχές. Το χειμώνα, οι ήπειροι είναι τεράστιες, πυκνές και κόκκινες, και το κρύο επιδεινώνει την κατάστασή μου. Το καλοκαίρι, οι ήπειροι γίνονται αρχιπέλαγα και σταδιακά εξαφανίζονται, σαν να τις καταπίνει ο ωκεανός.
Ο ήλιος και η καλοκαιρινή ζέστη μου κάνουν καλό. Θεραπεύομαι το καλοκαίρι. "Πρέπει να μετακομίσετε σε μια ζεστή, υγρή χώρα", μου έχουν συστήσει συχνά οι δερματολόγοι. Πάντα ζούσα στο Παρίσι. Μακριά από τη σωτήρια ζέστη και την υγρασία.
Όταν ήμουν 15 ετών, πήγα σε μία δερματολόγο που ειδικεύεται στις γενετικές ασθένειες στο νοσοκομείο Saint-Louis στο Παρίσι. Καθώς εξέταζε τον χάρτη του κόσμου στο δέρμα μου, με ρώτησε: "Από πού κατάγονται οι γονείς σας;
Της απαντώ ότι η μητέρα μου είναι Παλαιστίνια, γεννημένη στη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας, και ότι ο πατέρας μου γεννήθηκε στη Γαλλία από Αλγερινούς γονείς που κατάγονται από ένα μικρό ορεινό χωριό στα ανατολικά της χώρας, κοντά στο Σετίφ.
Η δερματολόγος με ρωτάει αν υπήρξαν κάποιες μεταναστευτικές διασταυρώσεις μεταξύ των χωρών καταγωγής της πατρικής και της μητρικής μου οικογένειας. Υποπτευόμενη ότι κάνει παράλογα αμαλγάματα, της απαντώ πως όχι, ότι η Παλαιστίνη και η Αλγερία απέχουν πολύ μεταξύ τους, ότι είναι δύο διαφορετικές χώρες με διαφορετική γεωγραφία.
Μου λέει ότι μερικές φορές αυτές οι ασθένειες μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας μακρινής γενετικής διασταύρωσης. Μπροστά σε αυτό που αντιλαμβάνομαι ως έλλειψη τακτ, δεν λέω τίποτα. Νιώθω θιγμένη. Με το νεαρό εφηβικό μου μυαλό, εξανίσταμαι. "Μα τι ξέρει γι' αυτές τις χώρες; Η Αλγερία έχει τη δική της ιστορία! Και η Παλαιστίνη επίσης!
Φυσικά, μπροστά στην δερματολόγο, παραμένω σιωπηλή, χαμογελαστή και ευγενική. Φεύγοντας από εκεί, σπεύδω να διηγηθώ στους φίλους μου το περιστατικό. Όλοι συμφωνούν μαζί μου. Όλοι γελάμε με την άγνοια της ειδικού του Saint-Louis. Διηγόμουν αυτή την ιστορία για πολύ καιρό. Δείχνει την πρωτοτυπία της επιδερμικής μου κατάστασης.
Μεγαλώνοντας, καταφέρνω να ελέγχω όλο και καλύτερα τους διάφορους χάρτες του κόσμου που σχεδιάζονται πάνω στο σώμα μου.Η erythrokeratoderma variabilis δεν με εντυπωσιάζει πλέον. Της προσφέρωμε όσο το δυνατόν περισσότερο ήλιο και πολύ βούτυρο καριτέ και έλαιο αργκάν.
Από τότε που ήμουν μικρή, ταξιδεύω κάθε χρόνο στη Γαλιλαία για να δω την παλαιστινιακή οικογένεια της μητέρας μου. Ανακάλυψα την Αλγερία στην ηλικία των 21 ετών και επιστρέφω εκεί αρκετές φορές. Επισκέπτομαι το χωριό του παππού και της γιαγιάς μου. Δεν κάνω παραλληλισμούς, δεν κάνω αμαλγάματα. Είναι δύο ξεχωριστοί τόποι.
Ένας Αλγερινός έχει λίγες πιθανότητες να πάει στην Παλαιστίνη, τα σύνορα της οποίας ελέγχονται από τον ισραηλινό στρατό. Ένας Παλαιστίνιος έχει λίγες πιθανότητες να πάει στην Αλγερία, εξαιτίας των περιορισμών που του έχουν επιβληθεί στις μετακινήσεις και τα ταξίδια.
Πέρα από τον ιδεολογικό δεσμό μεταξύ του παλαιστινιακού και του αλγερινού λαού, που είναι συμβολικά κοντά, επειδή σημαδεύονται από μια ιστορία αντίστασης στην αποικιοκρατία, δεν υπάρχει για μένα κανένας απτός δεσμός μεταξύ αυτών των δύο τόπων που με συνθέτουν. Μόνο μια γεωγραφική απόσταση, σε χιλιόμετρα, ακριβής και υπολογίσιμη.
Είμαι 29 ετών όταν, χρόνια μετά τη συνάντησή μου με την δερματολόγο, η ιστορία με προλαβαίνει και με ενσωματώνει. Λαμβάνω στο Facebook μια πρόσκληση για μια εκδήλωση.
Κάνω κλικ πάνω της και διαβάζω: "Σεμινάριο: Αλγερινοί από την Παλαιστίνη / Παλαιστίνιοι από την Αλγερία: Μία αλληλένδετη ιστορία".
Μια αλληλένδετη ιστορία; Μου κινεί αμέσως την περιέργεια και ανυπομονώ να πάω σε αυτό το σεμινάριο. Εκεί, δεν γνωρίζω κανέναν. Κάθομαι σε μια από τις καρέκλες της πρώτης σειράς. Με διάπλατα μάτια, παρακολουθώ τον ομιλητή απέναντί μου, έναν μεταπτυχιακό φοιτητή ιστορίας στην École des hautes études en sciences sociales.
Τον παρατηρώ σχολαστικά. Αναρωτιέμαι πώς θα δικαιολογήσει αυτή τη σύνδεση που ισχυρίζεται ότι βρήκε ανάμεσα στις δύο χώρες που δένονται μεταξύ τους στη σάρκα μου. Περιμένω με ανυπομονησία.
Αρχίζει τότε να παρουσιάζει την έρευνά του και να αφηγείται ότι τον 19ο αιώνα, αρκετές χιλιάδες Αλγερινοί μετανάστευσαν στην Παλαιστίνη. Διέφευγαν από τη γαλλική αποικιοκρατική κατοχή της χώρας τους. Εξηγεί ότι οι περισσότεροι από αυτούς τους Αλγερινούς προέρχονταν από την Καβυλία, τα βουνά Τζουτζουρά, την περιοχή Τίζι Ούζου και την ανατολική Αλγερία.
Εγκαταστάθηκαν στο παλαιστινιακό διαμέρισμα της Γαλιλαίας, διασκορπισμένοι σε περίπου εκατό σπίτια και δώδεκα χωριά. Έβγαζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας λαχανικά και φρούτα, μαζεύοντας ελιές και εκτρέφοντας ζώα, όπως έκαναν και στα βουνά της Καβυλίας.
Εκεί διατήρησαν τη γλώσσα τους, την tamazight, την οποία μετέδωσαν στα παιδιά τους. Κάποιοι από τους Αλγερινούς που ζούσαν στη Γαλιλαία, τους οποίους συνάντησε ο φοιτητής, του είπαν ότι αποφάσισαν να εγκατασταθούν σε αυτή την περιοχή της Παλαιστίνης επειδή τα βουνά της Γαλιλαίας τους θύμιζαν τα βουνά της Καβυλίας.
Μπροστά σε αυτές τις ανακαλύψεις, μένω εμβρόντητη, γοητευμένη και συνεπαρμένη. Καθώς κοιτώ τον χάρτη που είχε δείξει ο φοιτητής στην παρουσίασή του στο PowerPoint, μένω άφωνη. Αυτοί οι Αλγερινοί εγκαταστάθηκαν κυρίως στο Σαφάντ και την Τιβεριάδα. Στο Σαφάντ, το ένα τέταρτο του πληθυσμού ήταν Αλγερινοί. Κάποιοι Αλγερινοί είχαν ενσωματωθεί τόσο πολύ στην τοπική ζωή, ώστε δεν διακρίνονταν από τους Παλαιστίνιους.
Είμαι έκθαμβη. Η προγιαγιά μου από τον πατέρα μου, η Φατιμά, ήταν από το Τίζι Ούζου, στην Καβυλία. Ο παππούς μου και η γιαγιά μου από την πλευρά του πατέρα μου γεννήθηκαν στο μικρό χωριό Λαουαμέρ κοντά στο Σετίφ, στην ανατολική Αλγερία. Η προγιαγιά της μητέρας μου, η Αίσα, γεννήθηκε στο Σαφάντ της Παλαιστίνης και παντρεύτηκε λίγα χιλιόμετρα μακριά στην Τιβεριάδα, όπου απέκτησε εννέα παιδιά με τον σύζυγό της, τον Χοσνί Ταμπάρι. Η Αίσα και ο Χοσνί Ταμπάρι έφεραν το όνομα της πόλης τους, Tabariya (Τιβεριάδα στα αραβικά).
Ξανασκέπτομαι εκείνη την δερματολόγο στο νοσοκομείο Saint-Louis. Είχε δίκιο! Υπήρξαν λοιπόν διασταυρούμενες μεταναστευτικές ροές. Οι γονείς μου πιθανόν να έφεραν ένα κοινό γονίδιο που χρονολογείται από αυτή τη μετανάστευση, το οποίο και ευθύνεται για τη γενετική μου ασθένεια.
Ξαφνικά, η erythrokeratoderma variabilis έπαψε να είναι ένα μυστήριο, και οι χάρτες του κόσμου που σχηματίζει στο δέρμα μου δεν αποτελούν πλέον ένα αίνιγμα. Επιτέλους διαθέτω τα κλειδιά για την αποκρυπτογράφησή της.
Καθώς η διάλεξη πλησιάζει στο τέλος της, θέλω να σηκώσω το χέρι μου, να μιλήσω για το δερματικό μου πρόβλημα, να δείξω ότι αυτή η περίπλοκη ιστορία είναι κάτι παραπάνω από πραγματική, ότι έχει τις ρίζες της στην επιδερμίδα μου.
Θα ήθελα να με φωνάξει ο φοιτητής και να μου πει: "Εσύ! Έχω την εντύπωση ότι έχεις κάτι να μας πεις". Αλλά φυσικά, με την καρδιά μου να χτυπάει δυνατά, δεν λέω τίποτα και παραμένω ανώνυμη. Είμαι απλώς μια από τις πολλές προσωπικές ιστορίες αυτής της μεγάλης Ιστορίας.
Bye bye Tiberiade (2023), ντοκιμαντέρ της Lina Soualem
Inheritance (2012), ταινία της Hiam Abbass
