Μιγκέλ Μπριέβα
«Λεφτά»
Λεφτά (τίτλος πρωτοτύπου: Dinero)
Kείμενο & εικονογράφηση: Miguel Brieva
Μετάφραση από τα ισπανικά: Σταύρος Κάσσης
Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΚΨΜ (166 σελ.)
"Το γραφικό του στυλ, βασισμένο στην παρωδία και την αλλαγή των νοημάτων, είναι ένα ασυνήθιστο μείγμα Magritte και Crumb, Glen Baxter και αμερικανικών κόμικς της δεκαετίας του 1960".
L' Insomniaque
Η μεγαλοφυής τέχνη του Μπριέβα είναι από αυτές που σε κάνουν να γελάς μόνο κατά το ήμισυ. Το άλλο ήμισυ προκαλεί σκέψεις και συναισθήματα υπαρξιακού χαρακτήρα.
Ο Μιγκέλ Μπριέβα δεν είναι μόνο ένας μεγάλος πολιτικός βινιετίστας, αλλά ένας μεγάλος πολιτικός καλλιτέχνης, ένας μεγάλος εικονογράφος των πολιτισμών. Το έργο του Λεφτά με το στυλ του γραφιστικού εκλεπτυσμού αποτυπώνει με ακρίβεια τον βιομηχανικό καπιταλισμό και την Δυτική κουλτούρα, γιατί τα σκίτσα του -τα οποία θυμίζουν έντονα διαφημίσεις προηγούμενων δεκαετιών- αναδεικνύουν με ακρίβεια τον χρηματοπιστωτικό και καταναλωτικό καπιταλισμό και την επίδραση του χρήματος στους σύγχρονους ανθρώπους, πάντα με καυστικό και άκρως σαρκαστικό τρόπο που αρκετές φορές "προσβάλλει" την οικειότητα και την ίδια την καθημερινότητά μας.
Το έργο Λεφτά αρχικά κυκλοφόρησε σαν περιοδικό-φανζίν σε πέντε τεύχη, ως αυτοέκδοση του δημιουργού. Αργότερα εκδόθηκε σε έναν ενιαίο τόμο, ο οποίος εκδόθηκε και σε άλλες χώρες και γλώσσες. Η παρούσα έκδοση είναι μια επιλογή υλικού και από τα πέντε τεύχη ειδικά για την ελληνική έκδοση.
Eκδόσεις ΚΨΜ
Συνέντευξη του Miguel Brieva στο BBC Mundo
Pablo Esparza - La Prensa Grafica (2020)
Στο έργο σας, χρησιμοποιείτε το χιούμορ για να μιλήσετε για θέματα όπως η φιλοσοφία, η οικονομία, η πολιτική, η πολιτιστική θεωρία... Επειδή το χιούμορ είναι ένας καλός τρόπος για να μιλάμε για σοβαρά πράγματα;
Η σοβαρότητα είναι ένα μεγάλο πρόβλημα. Κι αν χρησιμεύει σε κάτι το χιούμορ, είναι για να αποφεύγουμε τη σοβαρότητα και την επισημότητα και τα πράγματα που είναι, ας πούμε, λίγο τοξικά, που προκαλούνται από αυτή την αλαζονεία και αυτή την αυταρέσκεια.
Νομίζω ότι το χιούμορ είναι η πιο απολαυστική εκδήλωση της νοημοσύνης μας για όλους, τόσο για εκείνους που το ασκούν όσο και για εκείνους που το εισπράττουν. Η νοημοσύνη μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους, αλλά όταν το κάνει με αυτόν τον τρόπο, δεν χάνει τίποτα από την ευφυΐα της και κερδίζει σε απόλαυση.
Η αντίδραση του χιούμορ, μόλις αποκωδικοποιηθεί από τον θεατή, είναι συνήθως το γέλιο, το οποίο είναι, μετά τον οργασμό, ίσως η αμέσως επόμενη πιο ευχάριστη και μεθυστική φυσική και σωματική αίσθηση που έχουμε εμείς οι άνθρωποι. Για τον λόγο αυτό και μόνο, θα άξιζε να ενθαρρύνουμε τη χρήση του σε όλα τα επίπεδα (...).
Πιστεύω ότι το χιούμορ είναι ένα ουσιαστικό εργαλείο για τη γνώση επειδή, εκτός των άλλων, λειτουργεί σαν συντόμευση: στις πολύπλοκες συνδέσεις που προκαλεί το χιούμορ, δίνονται στιγμιαίες γνώσεις ή στιγμιαίες διαφωτιστικές καταστάσεις που αν πρέπει να τις μεταφέρουμε μέσω της επιχειρηματολογίας του συμβατικού λόγου, μας παίρνει πολύ περισσότερη προσπάθεια.
Το χιούμορ έχει αυτή τη διαισθητική δύναμη. Έχει την ικανότητα να μας διαφωτίζει με πολύ πιο γρήγορο τρόπο.
Η κριτική του καπιταλισμού και της καταναλωτικής κοινωνίας είναι μια σταθερά στο έργο σας. Και σε ορισμένες περιπτώσεις έχετε μιλήσει για την ανάγκη να δημιουργηθούν και να μοιραστούν ιστορίες που να προβάλλουν εναλλακτικές προτάσεις στο σημερινό οικονομικό σύστημα. Σε τι θα μπορούσε να μοιάζει μια πιθανή εναλλακτική λύση;
Αυτό ακριβώς είναι ένα σχέδιο πάνω στο οποίο εργάζονται αυτή τη στιγμή αρκετοί άνθρωποι από την Ecologistas en Acción, μια οργάνωση με την οποία συνεργάζομαι πολύ, μαζί και με άλλους ανθρώπους από τον δημιουργικό κόσμο. Εξετάζουμε πώς μπορούμε να αρχίσουμε να δημιουργούμε αφηγήσεις που να μας είναι χρήσιμες.
Είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει πλέον ένας τεράστιος μηχανισμός για τη δημιουργία ιστοριών και δεν νομίζω ότι ποτέ άλλοτε ήμασταν τόσο εθισμένοι στις ιστορίες. Πηγαίνουμε από το βιβλίο στη σειρά, στη ταινία..... Και αυτό χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη ότι τα μέσα ενημέρωσης και οι ειδήσεις είναι επίσης ιστορίες.
Αλλά στις μέρες μας όλες οι ιστορίες έχουν ένα ηθικό δίδαγμα ή οδηγούν στο ίδιο συμπέρασμα: να δικαιολογήσουν την τρελή λογική στην οποία έχουμε αφεθεί να ζούμε.
Μας έχουν πει τόσες φορές ότι αυτός είναι ο καλύτερος από όλους τους δυνατούς κόσμους που στο τέλος έχουμε χάσει την ελπίδα ότι υπάρχει εναλλακτική λύση. Οι ιστορίες και οι μυθοπλασίες που καταναλώνουμε καθημερινά θέτουν πάντα ένα εννοιολογικό πλαίσιο που είναι καπιταλιστικό (...).
Αντιμέτωποι με αυτόν τον φαύλο κύκλο, αυτό που σκεφτόμαστε είναι να χαράξουμε ένα πλαίσιο, λογικά όρια με ανθρώπινους, βιολογικούς και πλανητικούς όρους (...). Πρέπει εμείς οι δημιουργοί να έχουμε επίγνωση ότι δεν παράγουμε μόνο ψυχαγωγία, αλλά ότι χτίζουμε τους ορίζοντες για άλλες δυνατότητες για τα ανθρώπινα όντα.
Αν θέλουμε πραγματικά ιστορίες που όχι μόνο να μας διασκεδάζουν αλλά και να μας χρησιμεύουν, σχεδόν ως ένα είδος κιτ έκτακτης ανάγκης, αυτές οι ιστορίες πρέπει να αρχίσουν να λειτουργούν συνειδητά σαν ένα άλλο παράδειγμα.
Ξέρω ότι είναι περίπλοκο, αλλά είτε το κάνουμε αυτό, είτε καταδικαζόμαστε να ζουμε ξανά και ξανά σε έναν φαύλο κύκλο, σαν τη μαρμότα της καπιταλιστικής λογικής (...). Και γνωρίζουμε ήδη ότι πρόκειται για έναν λόγο, μια αφήγηση, που μας οδηγεί στην αυτοκαταστροφή: σε έναν πεπερασμένο κόσμο δεν μπορεί να επιτευχθεί άπειρη ανάπτυξη (...).
Είναι περίεργο γιατί το επιχείρημα ότι οι ουτοπίες είναι ανέφικτες ισχύει ακριβώς για τον καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός, στον ορισμό του για μια κατάσταση διαρκούς ανάπτυξης σε ένα πεπερασμένο σύστημα, είναι το παράδοξο και το απολύτως αδύνατο.
Και είναι περίεργο ότι αυτοί που χαρακτηρίζουν τις ουτοπίες ως ανέφικτες, χωρίς να το συνειδητοποιούν, είναι οι υπερασπιστές της μεγαλύτερης ουτοπίας που υπήρξε ποτέ στην ιστορία. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι είναι η πιο τρελή από όλες.
Σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο Η μεγάλη ανθρώπινη περιπέτεια λέτε ότι "ο κόσμος μας δεν είναι πλέον παρά μια σκληρή πάλη μεταξύ των ανθρώπων και του καπιταλισμού". Πού θα μας οδηγήσει αυτή η πάλη τα επόμενα χρόνια;
Αν ήξερα μόνο... Με την αντίληψή μου αναλύω τα γεγονότα, τις δομές, λαμβάνω υπόψη το πώς συμπεριφερθήκαμε στο παρελθόν... Και, φίλε μου, αυτό δεν σε κάνει να είσαι πολύ αισιόδοξος.
Υπάρχει όμως και ένα άλλο, πιο συναισθηματικό κομμάτι που εξετάζει την περίπτωση οι άνθρωποι να μην είναι μηχανές, κάνοντας, μερικές φορές, πράγματα εκτός ελέγχου και σχεδόν θαυματουργά. Αυτό, μαζί με την ελπίδα, καθιστά δυνατή αυτή τη θετική αφήγηση στη φαντασία μου (...).
Στη δυστοπία και τον τρόμο μπορείς να πας όσο μακριά θέλεις. Αλλά αυτές οι ιστορίες ανακυκλώνονται συνέχεια.
Εμένα τουλάχιστον, με ενδιαφέρει να χτίσω κάτι ξεκινώντας από την ελπίδα και από αυτές τις νέες φαντασιώσεις.
Αν αφήσω τον εαυτό μου να παρασυρθεί από την απαισιόδοξη τάση μου, μπορώ να φανταστώ φρικτές καταστάσεις σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα: όπως δεν ήμασταν προετοιμασμένοι για αυτή την πανδημία, ίσως δεν είμαστε προετοιμασμένοι για ένα σενάριο πολιτισμικής κατάρρευσης σε τρία χρόνια.
Αλλά βρισκόμαστε ήδη εκεί. Αυτό το επίπεδο αβεβαιότητας είναι δυνατό.
Ταυτόχρονα, βλέπω επίσης ότι είναι πολύ στο χέρι μας (...) να πάρουμε αποφάσεις για να δημιουργήσουμε ένα βιώσιμο πλαίσιο για την ανθρώπινη ζωή, μειώνοντας σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο κατανάλωσης και ζωής που έχουμε σήμερα (...).
Εκτός από την κοινωνική και πολιτική σάτιρα, έχετε ασχοληθεί και με άλλου είδους έργα, όπως η εικονογράφηση της Οδύσσειας, που διαφέρει προφανώς αρκετά από την υπόλοιπη δουλειά σας. Πώς προέκυψε μια τέτοια δουλειά;
Η περίπτωση της Οδύσσειας ήταν πολύ απλή, διότι αυτή η εκδοχή μεταφράστηκε από τη μητέρα μου. Οπότε, ας πούμε ότι ήταν μια οικογενειακή υπόθεση, όπως στον Νονό.
Η μητέρα μου ήταν επιστήμονας σε όλη της τη ζωή και όταν συνταξιοδοτήθηκε πριν από μερικά χρόνια, καθώς ήταν πάντα μεγάλη λάτρης της λογοτεχνίας, ολοκλήρωσε το πτυχίο της στη φιλολογία, το οποίο είχε ήδη ξεκινήσει πριν από λίγο καιρό, και στη συνέχεια έκανε ένα μεταπτυχιακό στην αρχαία ελληνική μετάφραση με την ιδέα να μεταφράσει την Οδύσσεια.
Ήθελε να το κάνει για τα εγγόνια της, για διασκέδαση. Αλλά απορροφήθηκε και άρχισε να βρίσκει κάποια κλειδιά και έναν τόνο στη μετάφραση που ήταν πραγματικά καλός, και η νέα αυτή μετάφραση άξιζε τον κόπο. Τότε ήταν που μου ζήτησε να την εικονογραφήσω και μπήκαμε στη διαδικασία.
Ήταν μια πολύ επίπονη δουλειά στην οποία αφιέρωσα σχεδόν δύο χρόνια, αλλά ήταν επίσης πολύ ικανοποιητική.
Ποιο ενδιαφέρον υπάρχει σήμερα για την επανέκδοση και την εικονογράφηση μιας από τις παλαιότερες ιστορίες που μας έχουν παραδοθεί;
Η Οδύσσεια είναι η θεμελιώδης ιστορία της δυτικής μυθοπλασίας (...). Είναι το ταξίδι του ήρωα που λειτούργησε στη συνέχεια, από τον 19ο αιώνα και μετά, ως πρότυπο για όλες τις ταινίες και τις ιστορίες που γνωρίζουμε απ' έξω (...).
Και είναι πολύ ενδιαφέρουσα γιατί, όντας το μοτίβο για όλες τις ιστορίες, περιέχει επίσης στοιχεία που ανατρέπουν τη λογική της ιστορίας του ήρωα.
Κατ' αρχάς, όταν διαβάζει κανείς την Οδύσσεια με υπομονή, συνειδητοποιεί ότι ο ήρωας, ο Οδυσσέας, χρησιμοποιεί τη βία ως μέθοδο επίλυσης προβλημάτων μόνο στο τέλος, όταν πρέπει να αντιμετωπίσει τους μνηστήρες. Όλες οι άλλες περιπέτειες του ήρωα λύνονται με τα λόγια του, την εξυπνάδα του, την ευφυΐα του...
Είναι περίεργο γιατί αν υποτίθεται ότι σηματοδοτεί το αρχέτυπο του ήρωα, την ίδια στιγμή ο ήρωας που αφηγείται η Οδύσσεια είναι διαφορετικός από αυτόν που έχουμε θεωρήσει δεδομένο ότι είναι (...). Είναι ένα βιβλίο που μπορεί να ανατραπεί και να γίνει η νέμεση της ιδέας που έχουμε γι' αυτόν (...).
O Miguel Brieva γεννήθηκε στη Σεβίλλη το 1974. Συνεργάζεται με διάφορα έντυπα (El Paίs, Rolling Stones, Diagonal, El Jueves, κ.α.) και είναι μέλος του μουσικού συγκροτήματος Las Buenas Noches. Είναι δημιουργός σειράς βιβλίων όπως Enciclopedia Clismόn, El otro mundo, Al final, Memorias de la tierra, Obras incompletas de Marcz Doplacie, Lo que me estά pasando, κ.α.
Δείτε επίσης στο Αλμανάκ:
Diabolik
El Internauta. To προφητικό μετα-αποκαλυπτικό graphic novel του Héctor Oesterheld
Gregor Gog Ο "βασιλιάς των πλανόβιων"
