Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΗΤΑΝ ένας από τους πλέον σημαντικούς παράγοντες καθιέρωσης της Ελλάδας ως παγκοσμίου τουριστικού προορισμού από την δεκαετία του '60 ήδη – για να μην πούμε πως τούτο είχε ξεκινήσει να συμβαίνει από την δεκαετία του '50, με ταινίες όπως το Boy on a Dolphin (1957) του Jean Negulesco. Χωρίς το Never on Sunday (1960) του Ζυλ Ντασέν και κυρίως χωρίς το Zorba the Greek (1964) του Μιχάλη Κακογιάννη όλο εκείνο το «πακέτο» του ελληνικού τουρισμού, εκεί στο ξεκίνημά του, θα ήταν οπωσδήποτε χαμηλότερης έντασης.
Φυσικά οι ετήσιες καμπάνιες του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ), με το διαχρονικό design των Φρέντυ Κάραμποτ και Μιχάλη Κατζουράκη σε πόστερ, φυλλάδια, προγράμματα κ.λπ. να πρωτοστατεί και να βραβεύεται διεθνώς, το Φεστιβάλ Αθηνών με τις τρανού βεληνεκούς μετακλήσεις του, το Ράλλυ Ακρόπολις, η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης, η αναπτυσσόμενη επιβατηγός ναυτιλία και αεροπλοΐα (Ολυμπιακή Αεροπορία), όπως και άλλα επιμέρους γεγονότα ήταν εκείνα που θα έπλεκαν σιγά-σιγά το μύθο της τουριστικής Ελλάδας, σ' ένα πρώτο υψηλό και κάπως classy επίπεδο. Κάτω όμως απ' αυτό το επίπεδο συνέβαιναν πολλά και διάφορα...
Μία από τις βασικότερες μέριμνες του τότε ΕΟΤ ήταν να χρηματοδοτεί, ανάμεσα σε άλλα, και ταινίες μικρού μήκους, ικανές να μεταφέρουν το μήνυμα της τουριστικής Ελλάδας σε κάθε γωνιά του κόσμου.
Μία από τις βασικότερες μέριμνες του τότε ΕΟΤ ήταν να χρηματοδοτεί, ανάμεσα σε άλλα, και ταινίες μικρού μήκους, ικανές να μεταφέρουν το μήνυμα της τουριστικής Ελλάδας σε κάθε γωνιά του κόσμου. Φυσικά, στις ταινίες εκείνες προβάλλονταν η ιστορία του τόπου, οι Τέχνες από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας, οι τοπικές γιορτές, η φύση, οι θάλασσες και τα νησιά μας, και άλλα πολλά και όχι πάντα αμιγώς τουριστικά.
Μία από τις πιο παλαιές τέτοιες ταινίες ήταν η Επίδαυρος (1958) του Ρούσσου Κούνδουρου, για να ακολουθήσουν από τον ίδιον η Αργολίς (1964) και η Κρήτη (1964), που ήταν βεβαίως έγχρωμες. Το κράτος, δηλαδή, δεν φειδόταν να επενδύσει σε χρώμα, και μάλιστα σε μιαν εποχή όπου οι κινηματογραφικές ταινίες των (ιδιωτών) παραγωγών ήταν κατά βάση ασπρόμαυρες.
Ένας από τους σκηνοθέτες που ασχολήθηκαν από νωρίς με τις τουριστικές ταινίες (εντός ή εκτός εισαγωγικών) ήταν και ο Φράνσις Κάραμποτ (1933-1996). Μάλιστα μία από τις πρώτες ταινίες του, αν όχι η πρώτη, ήταν η 14λεπτη Αναμνήσεις από την Ελλάδα (δικής του παραγωγής), που είχε καταφέρει να φθάσει μέχρι τις Κάννες (προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Καννών, τον Μάιο του 1965). Στην ταινία ένα ερωτευμένο ζευγάρι περιφερόταν σε τόπους αρχαιολογικούς ή μη, για να χωρίσει με φόντο τα ερείπια της αρχαίας Ολυμπίας.
Το 1968 ο Φράνσις Κάραμποτ θα γυρίσει μιαν 25λεπτη ταινία, με χρηματοδότη τον ΕΟΤ αυτή τη φορά, που είχε τίτλο Νεράιδες της Ελλάδος.
Ήταν μια ακριβή παραγωγή για τα δεδομένα της εποχής, αφού είχε στοιχίσει 300.000 δραχμές, όταν την ίδιαν ώρα η Εκπομπή (1968), η γνωστή ασπρόμαυρη ταινία μικρού μήκους του Θόδωρου Αγγελόπουλου, που είχε περίπου την ίδια διάρκεια, είχε κοστίσει μόλις 50 χιλιάρικα (δραχμές πάντα). Το χρώμα, οι ηθοποιοί, η πρωτότυπη μουσική και βασικά τα γυρίσματα σε 14 διαφορετικές ελληνικές τοποθεσίες (χωριά κ.λπ.) που έφεραν την ονομασία «Νεράιδα» ήταν μεταξύ των παραγόντων, που είχαν ανεβάσει το κόστος.
Ένα 5λεπτο απόσπασμα αυτής της σπάνιας ταινίας ανέβηκε εσχάτως στο YouTube, στο κανάλι Visit Greece, και μπορείτε να το δείτε τώρα...
Visit Greece | Griechenlands 'Neraidas' 1968
Χρηματοδοτημένη όπως είπαμε από τον ΕΟΤ, επί δικτατορίας, οι Νεράιδες της Ελλάδος μαγαρίζονται, δυστυχώς, από τα γνωστά χουντικά τσιτάτα, που τα βλέπουμε φαρδιά-πλατιά κάτω από την επιγραφή «Κρατικός Αερολιμήν Αθηνών» (σ' αυτό το χαρακτηριστικό απόσπασμα). Τι άλλο βλέπουμε στην ταινία; Βλέπουμε την Anne Lonnberg, που τότε (1968) είχε γυρίσει και το Κορίτσια στον Ήλιο, όπως και τον γνωστό ζεν πρεμιέ, ηθοποιό και ζωγράφο, Μιχάλη Νικολινάκο, με τις φωνές να είναι ντουμπλαρισμένες στα γερμανικά, ενώ ακούμε συγχρόνως και την πρωτότυπη μουσική, που είχε συνθέσει ο Βαγγέλης Πιτσιλαδής.
Μάλιστα αυτή ακριβώς η μουσική είχε κυκλοφορήσει τότε και σε δίσκο υπό τον τίτλο «Νεράιδες» [Philips 630155 PL], στο οπισθόφυλλο του οποίου διάβαζες:
«Οι Νεράιδες είναι ένα από τα πιο άρτια μουσικά δημιουργήματα του Ευάγγελου Πιτσιλαδή. Η πηγή της εμπνεύσεώς του βρίσκεται στο παληό λιμανάκι της πατρίδος του, στολισμένο με το χρυσαφένιο φως του δειλινού, το γαλάζιο χρώμα της θάλασσας και στο πέτρινο σιωπηλό μουράγιο κάποιας από τις αθάνατες νύχτες τής πιο ακριβής αγάπης. Ο δίσκος αυτός περιλαμβάνει την μουσική υπόκρουση από το ντοκυμαντέρ του Φράνσις Κάραμποτ Οι Νεράιδες της Ελλάδος (σ.σ. στην πρώτη πλευρά) και διασκευές γνωστών λαϊκών τραγουδιών (σ.σ. στη δεύτερη πλευρά). Γενικά τα κομμάτια που περιλαμβάνει ο δίσκος διαφέρουν από κάθε άλλη εργασία του εις το ότι ο ρυθμός και το ηχόχρωμα είναι δύο στοιχεία που εναλλάσσονται, αλλά και ταυτοχρόνως βρίσκονται σε μια ρυθμική και αρμονική ισορροπία».
Το ύφος στις «Νεράιδες» είναι το έντεχνο λαϊκό της περιόδου –το γνωστό χοντρικώς από τα άλμπουμ του Σταύρου Ξαρχάκου που είχαν προηγηθεί–, χωρίς να παραλείπονται βεβαίως τα συρτάκια («Το συρτάκι της Αφροδίτης») ή τα πιο ελαφρά και νεοκυματικά ακούσματα («Πετώντας από πλανήτη σε πλανήτη», «Φθάνοντας στο διάστημα»). Φυσικά, το μπουζούκι πρωταγωνιστεί σε αρκετά κομμάτια, αλλά υπάρχουν και άλλα όργανα, τα οποία έτσι όπως συμπλέκονται, όλα μαζί, δείχνει πως η ενορχήστρωση ήταν κάτι που είχε απασχολήσει τότε τον Πιτσιλαδή – κι έτσι έπρεπε. Το αποτέλεσμα σήμερα, 50+ χρόνια μετά, μπορεί να ακούγεται αναμενόμενο, αλλά δεν παύει να είναι όμορφο.
Νεράιδες - Βαγγέλης Πιτσιλαδής, 1969
Την ίδιαν εποχή (1968) ο Φράνσις Κάραμποτ γυρίζει άλλη μία έγχρωμη 25λεπτη ταινία, που είχε τίτλο Το Λιμάνι του Πειραιώς και που είχε χρηματοδοτηθεί από το Βασιλικόν Εθνικόν Ίδρυμα και την Προεδρία τής (τότε δικτατορικής) Κυβερνήσεως.
Η ταινία εξετάζει το λιμάνι του Πειραιά από την αρχαιότητα και τα Μακρά Τείχη (5ος αιώνας π.Χ.) έως τα πιο πρόσφατα χρόνια. Δίνεται βαρύτητα στη σύγχρονη εποχή, καθώς παρουσιάζεται ο Πειραιάς όχι μόνον ως μεγάλο εμπορικό και ναυτιλιακό κέντρο, μα και ως τουριστικό κέντρο, με τις εγκαταστάσεις για τις θαλαμηγούς στο Πασαλιμάνι, την Φρεαττύδα και το Τουρκολίμανο και βεβαίως μέσω της σύνδεσής του, από το κεντρικό λιμάνι, με τα νησιά του Αιγαίου, την Κρήτη και το εξωτερικό. Η ταινία, που υπάρχει στο YouTube και μπορείτε να την δείτε, διαθέτει και αυτή μουσική τού Βαγγέλη Πιτσιλαδή (με την συμμετοχή της μαντολινάτας του Διονύση Αποστολάτου).
Και αυτό το σάουντρακ κυκλοφόρησε σε δίσκο! Και σε τι δίσκο! Σ' έναν με το ωραιότερο ψυχεδελικής τεχνοτροπίας εξώφυλλο, που τυπώθηκε ποτέ στην Ελλάδα! Το άλμπουμ, που είχε τίτλο «Κοράλλια» [Philips 630148 PL], φιλοξενούσε στο οπισθόφυλλό του το εξής κείμενο τού Βαγγέλη Πιτσιλαδή:
«Τα Κοράλλια δεν είναι ένα αυτόνομο έργο. Γράφτηκαν σε διάφορες εποχές και από διαφορετικό, πάντοτε, κίνητρο. Παρ' όλα αυτά, μπορώ να πω, ότι όλα έχουν μια σχέση μεταξύ τους. Σχέση, που έχει τη ρίζα της στο ότι και τα δεκατέσσερα Κοράλλια τα εμπνεύσθηκα από τη θάλασσα, τους χωματόδρομους των νησιών κι αυτό το εκτυφλωτικό φως, που δεν απαντιέται παρά μόνον στον τόπο μας.
Έξη από τα δεκατέσσερα Κοράλλια, αυτά που καλύπτουν την α όψη του δίσκου, είναι η μουσική που έγραψα για το ντοκιμαντέρ του Φράνσις Κάραμποτ Το Λιμάνι του Πειραιώς. Τα άλλα οκτώ είναι μουσικές διασκευές από τα καλύτερα τραγούδια που έγραψα, από την εποχή που εμφανίσθηκα σαν συνθέτης μέχρι σήμερα. Γιατί παρουσιάζω τα Κοράλλια; Δεν ξέρω. Το πιθανότερο είναι, νομίζω, κάτι που σκέφτομαι από καιρό, και θα του δώσω σύντομα διέξοδο: να παρουσιάσω ένα συνθετικό έργο, στο οποίο θα διοχετεύσω ολόκληρη την εμπειρία και τη γνώση που απέκτησα, γράφοντας μια πλήρη τετραετία μουσική».
Και οι δύο δίσκοι, τα «Κοράλλια» και οι «Νεράιδες», δεν πρέπει να «περπάτησαν» ιδιαίτερα στην εποχή τους, δεν επανεκδόθηκαν ποτέ (ούτε σε CD) και σήμερα είναι ιδιαιτέρως σπάνιοι.
Φράνσις Κάραμποτ και Βαγγέλης Πιτσιλαδής είχαν συνεργαστεί λίγο νωρίτερα, το 1967, και σε μιαν άλλη ταινία, που ήταν δανέζικη(!) και στην οποίαν είχαν ρόλους διάφοροι Έλληνες. Λέμε για το φιλμ Martha του Erik Balling.
Σ' εκείνη την ταινία ο Κάραμποτ ήταν βοηθός παραγωγής, ο Πιτσιλαδής είχε γράψει τη μουσική (μαζί με τον Bent Fabricius-Bjerre, τον γνωστό και ως Bent Fabric), ενώ εμφανίζονταν ανάμεσα στους Δανούς πρωταγωνιστές και οι Ελένη Ανουσάκη, Σωτήρης Μουστάκας, Αντώνης Παπαδόπουλος και Σταύρος Χριστοφίδης.
Η υπόθεση της ταινίας είναι λίγο μυστήρια. Βασικά επρόκειτο για μια κωμωδία.
Ένα παλιό δανέζικο καράβι, ατμοκίνητο, το Martha, πλέει στα δικά μας νερά, όντας κάπως ξεχασμένο από την εταιρεία στην οποίαν ανήκει, με αποτέλεσμα το πλήρωμά του να βρίσκεται μάλλον... στον κόσμο του. Συμβαίνουν διάφορα ευτράπελα εν τω μεταξύ. Κάποια στιγμή ένας 17χρονος ναύτης έχει γενέθλια, με το πλήρωμα να ανεβάζει για χάρη του στο καράβι ένα κορίτσι (Ελένη Ανουσάκη), το οποίο συμμετέχει σ' ένα ξέφρενο γλέντι με χορούς, ποτό και τραγούδια. Κι ενώ λοιπόν το πλήρωμα πορεύεται σ' αυτή την μακαριότητα μια δουλειά φέρνει, ξαφνικά, τον πλοιοκτήτη πάνω στο Martha, και από 'κει αρχίζει το μπέρδεμα...
Η ταινία Martha είχε γυριστεί το καλοκαίρι του 1967 στην Ελλάδα. Αρχικά οι Δανοί παραγωγοί ήθελαν να κάνουν την ταινία στην Γιουγκοσλαβία, για να τους έρθει πιο φτηνή, αλλά δεν μπορούσαν να βρουν το κατάλληλο πλοίο, με αποτέλεσμα να καταλήξουν στη χώρα μας – όπου και θα βρουν το καράβι της αρεσκείας τους, παρατημένο σχεδόν κάπου μεταξύ Πειραιά και Σαλαμίνας.
Αφού θα έρθουν σε συμφωνία με τους πλοιοκτήτες (αφοί Ρούσσου), ώστε να αρχίσουν τα γυρίσματα, γίνεται ξαφνικά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου και το πράγμα παγώνει. Ο κινηματογραφικός εξοπλισμός τού συνεργείου μπλοκάρεται εν τω μεταξύ στο τελωνείο, η δουλειά πάει πίσω και όλη η ομάδα αποσύρεται κάπου στη Βουλιαγμένη. Θα περάσει καιρός μέχρι το πράγμα να αρχίσει να ρολάρει, καθώς η ταινία θα γυριζόταν τελικά μέσα στο καλοκαίρι.
Είχε κάποια επίπτωση αυτή η ταινία στον ελληνικό τουρισμό; Πολύ πιθανόν, γιατί η Martha αγαπήθηκε πολύ στην Σκανδιναβία, ενώ και σήμερα ακόμη λατρεύεται από πολλούς (Δανούς και λοιπούς Σκανδιναβούς).
Martha (1967)
Ο Κάραμποτ θα συνεχίσει να κάνει ταινίες, με τον ΕΟΤ στην παραγωγή, όπως τις Βουνά της Ελλάδος (1970), Ποτάμια και Λίμνες της Ελλάδος (1970), Το Γκολφ της Κέρκυρας (1975), Τα Ιόνια Νησιά (1976) με μουσική του Αργύρη Κουνάδη (Κουνάδης και Κάραμποτ είχαν συνεργαστεί και στην ταινία με υπόθεση Γεύση από Έρωτα, με την Λίλιαν Μηνιάτη, τον Δημήτρη Ποταμίτη κ.ά., το 1966), αλλά η πλέον επιτυχημένη από αυτές φαίνεται πως ήταν η Κυκλάδες (1975).
Το 1988 κυκλοφορεί ένα άλμπουμ του Γιάννη Μαρκόπουλου, που είχε τίτλο «Αυθεντικές Ηχογραφήσεις από τις Ταινίες Διωγμός / Κυκλάδες» [RCA Victor / BMG]. Ο «Διωγμός», στην πρώτη πλευρά, κατέγραφε τη μουσική του Μαρκόπουλου για την ταινία του Γρηγόρη Γρηγορίου με τον ίδιο τίτλο από το 1965, ενώ οι «Κυκλάδες», στην δεύτερη πλευρά είχαν να κάνουν με το σάουντρακ της ταινίας τού Φράνσις Κάραμποτ από το 1975.
Εκεί, στο οπισθόφυλλο, υπήρχε και το εξής σημείωμα από τον Έλληνα σκηνοθέτη, που φανερώνει τον τρόπο που δούλευε ο ΕΟΤ εκείνα τα χρόνια. Διαβάζουμε:
«Η ταινία μικρού μήκους Κυκλάδες γυρίστηκε τον Σεπτέμβριο του 1975 για λογαριασμό του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού. Λίγες εβδομάδες πιο μετά κι ενώ γινόταν προβολή της κόπιας εργασίας της ταινίας, σε κάποιο στούντιο ηχογραφήσεων, ο Γιάννης Μαρκόπουλος κάθισε στο πιάνο και άρχισε να... συνθέτει! Έτσι, σχεδόν prima vista, γεννήθηκε η εξαίρετη μουσική, που επένδυσε την ταινία και που σήμερα κυκλοφορεί σε LP. Η ταινία Κυκλάδες μεταγλωττίστηκε αμέσως στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ιαπωνικά και κυκλοφόρησε –μέσω των γραφείων του ΕΟΤ– σε κάπου 250 αντίτυπα (μαζί με την ελληνική έκδοση τής ταινίας) σε ολόκληρο τον κόσμο. Λίγα χρόνια αργότερα η ταινία μεταγλωττίστηκε στα ιταλικά και ισπανικά και ο ΕΟΤ ανατύπωσε άλλα 200-250 αντίτυπα των 16 χιλιοστών. Η ταινία παρουσιάστηκε κατ' επανάληψη από ξένα δίκτυα τηλεόρασης και έλαβε εγκωμιαστικά σχόλια».
Το σάουντρακ ήταν πολύ καλό. Ξεκινούσε μ' ένα σύντομο τραγούδι («Σε τούτη εδώ τη χώρα») σε στίχους του ίδιου του Μαρκόπουλου, που απέδιδε ο Λάκης Χαλκιάς, για να ακολουθήσουν διάφορα θέματα, στο γνωστό ύφος του συνθέτη εκείνης της περιόδου – του συνδυασμού, δηλαδή, παραδοσιακών, εντεχνολαϊκών και μοντέρνων στοιχείων. Πανέμορφες μελωδίες («Ιδού η Σίφνος») και ανάμεσά τους κι ένα ροκ κομμάτι, από τα πιο ωραία crossover, στην ελληνική δισκογραφία, εκείνων των χρόνων. Ο τίτλος του; «Η Μύκονος και τα ηλεκτρικά της μπαρ». Ακούστε το...
Γιάννης Μαρκόπουλος - Η Μύκονος και τα ηλεκτρικά της μπαρ
Τι συνέβη μετά απ' όλα αυτά;
Δύο χρόνια αργότερα, το 1977, ο Γιάννης Μαρκόπουλος θα έγραφε μουσική για την τηλεοπτική σειρά του BBC Who Pays the Ferryman?, γνωρίζοντας τεράστια επιτυχία, φθάνοντας μέχρι τη θέση 11 του βρετανικού Top-40, στο τέλος του 1977 και με το βασικό θέμα να μπαίνει σε δεκάδες τουριστικά compilations (παραγωγής EOT και άλλων), όλες τις κατοπινές δεκαετίες, συμβάλλοντας αποφασιστικά στη γνωριμία τού βρετανικού και όχι μόνον κοινού με την Ελλάδα (γενικότερα).
Ο Βαγγέλης Πιτσιλαδής θα δώσει κι αυτός διάφορα τουριστικά άλμπουμ στην πορεία, όπως τα "The Sun of Greece" [Minerva, 1972], "Summer Nights in Greece" [Concert Hall, 1974], "Greek Sounds / The beautiful sound of bouzouki and syrtaki" [Seagull, 1977] και "The Olympian Family" [Seagull, 1977], έχοντας να προτείνει ενδιαφέρουσες μουσικές σε κάποιες περιπτώσεις.
Τέλος, ο Φράνσις Κάραμποτ θα συνεχίσει να γυρίζει τέτοιου τύπου ντοκιμαντέρ, όπως ήταν τα Πάρος (1976), Σίφνος (1979), Σαντορίνη (1979), Μύκονος (1979), Η Γη της Ολυμπίας (1980), πριν τον μάθουμε όλοι από τα τηλεοπτικά του σίριαλ, όπως ήταν Το Γυμνό Κορίτσι (με την Μαρία Τζομπανάκη και τον Ντίνο Αυγουστίδη) το 1982 στην ΕΡΤ, το Παράλληλοι Δρόμοι στο MEGA το 1992 κ.ά.
