Θα πεις κανείς, μα έχει σημασία; Κι όμως, πριν ξεκινήσει η παράσταση σκεφτόμουν πόσο υποβλητικό είναι το φόντο, το παλαιό ελαιουργείο της Ελευσίνας, τη στιγμή μάλιστα που κατά την έναρξη της το μόνο σκηνικό ήταν απλωμένο χώμα που κάλυπτε την ορχήστρα, επάνω από την οποία λίγο αργότερα θα απλωνόταν ένας κόκκινος τάπητας, όπου θα διαδραματιζόταν το σημαντικότερο μέρος του έργου.
Ποιο είναι όμως το έργο με τίτλο «Κλυταιμνήστρα» που ανεβάζει η ομάδα tg STAN (τα αρχικά της οποίας σημαίνουν «Stop Thinking About Names»/Σταματήστε να Σκέφτεστε τα Ονόματα), μια φημισμένη φλαμανδική θεατρική κολεκτίβα από το Βέλγιο; Γιατί μετατοπίζει τη γνωστή ιστορία, δηλαδή το πρώτο μέρος της τριλογίας «Ορέστεια» του Αισχύλου, από τον βασιλιά των Μυκηνών και του Άργους, Αγαμέμνονα, στη γυναίκα του;
Ήρθε η ώρα να δικαιωθεί ή μήπως να επανεξεταστεί η ιστορία του στρατηλάτη των Ελλήνων που εκστράτευσε εναντίον της Τροίας; Και δίπλα του ο κάθε στρατηλάτης από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, που κατασφαγιάζει, προκαλεί το αιματοκύλισμα χιλιάδων ανθρώπων στο όνομα μιας ψευδούς αφορμής (όπως της αρπαγής μιας γυναίκας, στην περίπτωση των Ελλήνων, της Ελένης, γυναίκας του Μενελάου, αδελφού του Αγαμέμνονα, που την έκλεψε ο Πάρις, πριγκιπόπουλο της Τροίας), ενώ στην πραγματικότητα η εκστρατεία (όπως κάθε πολεμική επιχείρηση) γίνεται εξαιτίας της δίψας για κατακτήσεις, για χρυσάφι, για εξουσία, ένα ανεξέλεγκτο πάθος και μια απληστία για χρήμα και δύναμη.
Το εγχείρημα δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί, αν δεν ήταν η καταλυτική παρουσία των Ελλήνων ηθοποιών. Κανείς δεν ξέρει καλύτερα αυτούς τους αρχαίους μύθους, σαν παραμύθια εγγεγραμμένα στο πετσί μας, από τους Έλληνες. Δεν θα μπορούσε αυτή η παράσταση να πάρει νόημα, ακόμα και με αυτή τη σύγχρονη προσέγγιση, αν δεν υπήρχαν οι Σκουλά, Μολέσκη και Αντωνόπουλος.
Η ομάδα tg STAN λειτουργεί με δημοκρατικές αρχές κι έτσι όλοι συμμετέχουν στις αποφάσεις, από την επιλογή του κειμένου, τα σκηνικά και τον φωτισμό μέχρι τα κοστούμια και τις αφίσες, θέτοντας τον performer στο επίκεντρο. Ο ηθοποιός είναι ταυτόχρονα ερμηνευτής και δημιουργός.
Στην «ελληνική» τους παράσταση έχουν προστεθεί τρεις Έλληνες ηθοποιοί, η Μαρία Σκουλά, ο Αντώνης Αντωνόπουλος και η Ελένη Μολέσκη. Μία απολύτως συνειδητή απόφαση εκ μέρους της ομάδας και της γυναίκας που υπογράφει και τη σκηνοθεσία, της Jolente De Keersmaeker, που αποτελεί ιδρυτικό μέλος της.
Ασφαλώς και πρόκειται για μια πρωτοποριακή παράσταση καθώς τη χαρακτηρίζουν δύο στοιχεία. Βασίζεται πάρα πολύ στην κίνηση, εξίσου με τον λόγο, και η σύνθεση των κειμένων υπηρετεί τη θέση που εξαρχής πήραν οι ηθοποιοί ως προς το τι θέλουν να «φωτίσουν» μέσα από αυτή. Έτσι, παρόλο του ότι η αφετηρία είναι η τραγωδία «Αγαμέμνων» του Αισχύλου, με ένα ιδιαίτερα επιδέξιο τρόπο μεταγγίζουν φράσεις, στίχους, κείμενα από άλλα έργα που έχουν εμπνευστεί από το αρχαίο δράμα, όπως από την αγγλική μετάφραση/διασκευή του ποιητή Ted Hughes, αλλά κυρίως με σημαντικό κομμάτι από το έργο του Αυστριακού συγγραφέα Gustav Ernst, «Λουτρό Αίματος».
Η παράσταση ξεκινάει με ένα κορίτσι που αλωνίζει τη σκηνή. Άραγε είναι ένα φάντασμα του παρελθόντος που στοιχειώνει την ιστορία, είναι η Ιφιγένεια, ο φόνος της οποίας προκάλεσε το μίσος της Κλυταιμνήστρας για τον άντρα της που αιματοκύλισε την Τροία και επιστρέφει θριαμβευτής; Ο φύλακας που για χρόνια του έχει ανατεθεί να περιμένει το μήνυμα της φωτιάς ότι οι Έλληνες κατέκτησαν την πλούσια πολιτεία της απέναντι όχθης, επιτέλους ήρθε η ώρα να μεταφέρει το χαρμόσυνο νέο. Και η παράσταση ξεκινάει.
Ο φύλακας όσο το έργο ξεδιπλώνεται λειτουργεί, τρόπον τινά, ως χορός, σχολιάζει, εξεγείρεται, καταγγέλλει, θέτει ερωτήματα. Ο λόγος του άλλοτε στα ελληνικά και άλλοτε στα αγγλικά αφηγείται μια πολύ παλιά ιστορία που όσο προχωράει αποκαλύπτεται συγχρόνως και απελπιστικά σύγχρονη. Μια ιστορία της οποίας παραλλαγές μπορεί κανείς να διακρίνει σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου. Η επαναλαμβανόμενη ιστορία αλαζονείας κάθε εποχής, κάθε ανδροκρατούμενης κοινωνίας, κάθε εξουσίας που στοχεύει στην αήθη και ληστρική υφαρπαγή ενός αδύναμου λαού.
Η παράσταση σταδιακά μέσα από τον λόγο εξελίσσεται σε μια απολύτως πολιτική θέση. Από την περιγραφή της δόλιας θυσίας της Ιφιγένειας μέχρι την εμφάνιση του Αγαμέμνονα, ο λόγος σταδιακά γίνεται όλο και πιο καταγγελτικός, πυροδοτεί όλο και περισσότερη οργή, αναπόφευκτα μέσα από την ερμηνευτική οπτική του σήμερα.
Οι τέσσερις γυναίκες που ερμηνεύουν εναλλάξ την Κλυταιμνήστρα, οι Μαρία Σκουλά, Synne Enoksen, Sara Haeck και Ελένη Μολέσκη, είναι σαν να «αναλαμβάνουν» η καθεμιά τους να «φωτίσει», να αποδώσει διαφορετικές πλευρές του «τυράννου» και της τοξικής πατριαρχίας.
Ο Αίγισθος είναι ανύπαρκτος, ίσως δεν υπάρχει λόγος να εμφανιστεί, η Κλυταιμνήστρα είναι σαν να έχει μείνει ανέγγιχτη τα δέκα χρόνια της απουσίας του Αγαμέμνονα, τα χρόνια της πολιορκίας της Τροίας. Ίσως και όχι, δεν μαθαίνουμε.
Αντιθέτως ο Αγαμέμνονας, όπως ομολογεί ο ίδιος, δεν θα μπορούσε ως «ο κυρίαρχος των εθνών» να μείνει άπραγος. Η παράσταση αποκαλύπτεται πλήρως όταν εκείνος καταφθάνει (επάνω σε ένα ξύλινο άλογο που θυμίζει τα ξύλινα αλογάκια των παιδιών ή τον Δούρειο Ίππο) και του στρώνουν έναν τάπητα στο χρώμα της πορφύρας. Τι είναι αυτό το κατακόκκινο υπερμέγεθες ύφασμα; Το αίμα που χύθηκε στην Τροία ή το αίμα μέσα στο οποίο θα πνιγεί ο ίδιος; Μπαίνει στην μπανιέρα ανυποψίαστος και μεγαλοπρεπής (ή μεγαλομανής) ο εξαιρετικός Stijn Van Opstal, κι αρχίζει το μαρτύριο του.
Η Κλυταιμνήστρα τον θέλει να πνιγεί μέσα στο ίδιο του το αίμα, του βυθίζει ξανά και ξανά το κεφάλι μέσα στο λουτρό αίματος για να τον κάνει να καταλάβει, να κατανοήσει το μέγεθος της υποκρισίας του. Να ακουστούν οι πρακτικές που ακολουθούν αιώνες τώρα όλοι οι εξουσιαστές.
«Γύρνα πίσω στην αρχαία Ελλάδα, δεν σε έχουμε ανάγκη» του φωνάζει ο χορός! Η Κλυταιμνήστρα του υπενθυμίζει όλα του τα εγκλήματα, όλες τους τις αιματοχυσίες, όλους τους βιασμούς ανυπεράσπιστων γυναικών, όλα τα του τα ψέματα, τη θυσία της κόρης του με δόλο, τάχαμου για την τιμή της χώρας, της οικογένειας, της Ελένης.
Ήταν όλα εν γνώσει του, τα πίστευε, τα κατασκεύασε ο ίδιος; Η Κλυταιμνήστρα τού λέει κάτι ακόμα πιο οδυνηρό: «Σκότωσες την Ιφιγένεια που είχες μέσα σου για να μπορέσεις να σκοτώσεις όλα τα υπόλοιπα».
Σε παράλληλο χρόνο και δράση η προφήτισσα Κασσάνδρα, που έφερε τρόπαιο από την Τροία, παρεμβάλλεται από μακριά. Την ερμηνεύει στη δική του γλώσσα, τα φιλιππινέζικα, ο χορευτής Joshua Serafin.
Ως θεατρική γλώσσα προφανώς η ομάδα και η σκηνοθέτις ακολουθούν έναν παγιωμένο και πολύ δικό τους τρόπο. Συχνά μεταγράφουν κλασικά έργα, προσαρμόζοντας τα στα σημερινά αιτήματα. Έτσι έγινε και με την «Κλυταιμνήστρα».
Ωστόσο το εγχείρημα δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί, αν δεν ήταν η καταλυτική παρουσία των Ελλήνων ηθοποιών. Κανείς δεν ξέρει καλύτερα αυτούς τους αρχαίους μύθους, σαν παραμύθια εγγεγραμμένα στο πετσί μας, από τους Έλληνες. Δεν θα μπορούσε αυτή η παράσταση να πάρει νόημα, ακόμα και με αυτή τη σύγχρονη προσέγγιση, αν δεν υπήρχαν οι Σκουλά, Μολέσκη και Αντωνόπουλος. Αν δεν αποτελούσε μια πρόταση της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, το Μυστήριο 35 του «Αισχύλου project», με αποτέλεσμα η παγκόσμια πρεμιέρα της παράστασης να πραγματοποιηθεί στη γενέτειρα του αρχαίου ποιητή.
Και κάτι τελευταίο που μου ήρθε καθώς παρακολουθούσα τη γενική πρόβα, μία μέρα πριν από την πρεμιέρα, ανασύροντας από τη μνήμη μου μια φράση που για χρόνια έμεινε ανεξίτηλη στην μνήμη μου. Όταν ο Ζυλ Ντασέν γύριζε στο μακρινό 1977 την ταινία «Κραυγή Γυναικών», εμπνευσμένη από τη «Μήδεια», είχε πει σε συνέντευξή του, απευθυνόμενος στον δημοσιογράφο: «Σε μια γενιά ή δυο, άνθρωποι σαν εσένα και εμένα θα ‘ναι εξοφλημένοι. Οι γυναίκες θα εξουσιάζουν τον κόσμο και δεν μπορεί να τα καταφέρουν χειρότερα απ’ ό,τι εμείς».
Γιατί είναι σημαντικό να ακουστεί σήμερα η φωνή της Κλυταιμνήστρας; Οι συντελεστές της παράστασης απαντούν ΕΔΩ.
«Κλυταιμνήστρα» από τους tg STAN
Παγκόσμια πρεμιέρα
Κείμενα: «Αγαμέμνων» (Ορέστεια) του Αισχύλου, «Agamemnon» (The Oresteia) από τον Ted Hughes και «Λουτρό Αίματος» (Blutbad) από τον Gustav ErnstΚείμενο παράστασης: η ομάδα
Μετάφραση πρωτότυπων κειμένων: «Αγαμέμνων» του Αισχύλου: Νίκος Φλέσσας, «Αγαμέμνων» σε μετάφραση Ted Hughes και «Λουτρό Αίματος» του Gustav Ernst: Νίκος Φλεσσας και Αντώνης Αντωνόπουλος, «Λουτρό Αίματος» μετάφραση στα αγγλικά: Martine Bom
Ιδέα – σκηνοθεσία: Jolente De Keersmaeker
Σκηνογραφία και φωτισμοί: Thomas Walgrave
Ενδυματολόγος: Rachid Laachir
Βοηθός ενδυματολόγου: Katrien Baetslé
Σύμβουλος χορογραφίας: Youness Khoukhou
Μουσική σύλληψη: Frank Vercruyssen
Τεχνική παραγωγή: Tom Van Aken και Iwan Van Vlierberghe
Συμπαραγωγή: 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης & tg STAN
Παίζουν: Αντώνης Αντωνόπουλος, Adriana Bakker, Synne Elve Enoksen, Sara Haeck, Ελένη Μολέσκη, Joshua Serafin, Mαρία Σκουλά, Stijn Van Opstal
Σάββατο 23 & Κυριακή 24 Ιουλίου 2022
Ανοιχτό Θέατρο Παλαιού Ελαιουργείου
Ώρα έναρξης: 21:00
Διάρκεια: 140 λεπτά
Η παράσταση είναι κατάλληλη για άτομα άνω των 16 ετών
Ο χώρος είναι προσβάσιμος σε ΑμΕΑ
Η παράσταση έχει υπέρτιτλους στα ελληνικά και τα αγγλικά
Τιμές εισιτηρίων: 15€, 8€ (μαθητικό, φοιτητικό, ανέργων, άνω των 65, πολύτεκνοι), είσοδος δωρεάν για ΑμεΑ
Προπώληση εισιτηρίων μέσω ticketservices.gr