Ο τίτλος της ταινίας του Ρόμαν Πολάνσκι παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Όχι ο πρωτότυπος γαλλικός, το J' Accuse, που δεν είναι άλλο από το περίφημο Κατηγορώ, την επιστολή-καταπέλτη του συγγραφέα Εμίλ Ζολά, που δημοσιεύτηκε στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Ορόρ και έστρεψε την κοινή γνώμη, αλλά και τη νωθρή ιντελιγκέντσια της εποχής, ενάντια στις στρατιωτικές και πολιτικές αρχές της Γαλλίας, για τη δικαστική πλεκτάνη εναντίον του εβραϊκής καταγωγής λοχαγού Ντρεϊφούς και την αποσιώπηση του πραγματικού ενόχου Εστερχάζι, σε μια υπόθεση εσχάτης προδοσίας που είχε συγκλονίσει τη χώρα στα τέλη του 19ου αιώνα.

 

Ο αγγλικός τίτλος, του βιβλίου του Ρόμπερτ Χάρις πάνω στο οποίο βασίστηκε η ταινία, είναι An Officer and a Spy. Ένας Αξιωματικός κι ένας Κατάσκοπος. Ή, εξίσου σωστά, αξιωματικός και κατάσκοπος, υπονοώντας πως οι δυο ιδιότητες χαρακτηρίζουν ένα και το αυτό πρόσωπο. Ο Αλφρέντ Ντρεϊφούς είναι ο αξιωματικός που κατηγορήθηκε και καταδικάστηκε για κατασκοπεία και δεν εισακούστηκε παρά δύο δίκες και μια απονομή χάριτος αργότερα, παρά την καταφανή αθωότητά του.

 

Ωστόσο, ο Ζορζ Πικάρ πρωταγωνιστεί στην ταινία. Είναι ο συνταγματάρχης και καθηγητής του Ντρεϊφούς στη στρατιωτική σχολή, ο οποίος, παρά τις αντισημιτικές του απόψεις (πίστευε ακράδαντα στη λευκή ελίτ) και την αρχική του εμπλοκή στην πλεκτάνη, ήταν εκείνος που πήρε την πρωτοφανή πρωτοβουλία να ξεσκεπάσει με ενδελεχή έρευνα και αντανακλαστικά λαγωνικού τα φαμπρικαρισμένα στοιχεία που ενοχοποιούσαν το θύμα και το πλήρωσε με την καταδίκη του, ως κατάσκοπος, συνεπώς και εχθρός της πατρίδας, μέσα στο ίδιο το αρχηγείο πληροφοριών, στο οποίο προΐστατο!

 

Με το Κατηγορώ, που απέσπασε τον Αργυρό Λέοντα στο πρόσφατο Φεστιβάλ Βενετίας, ο Πολάνσκι ολοκληρώνει, στα 85 του χρόνια, την τριλογία των έργων που συνθέτουν την προσωπικότητά του. Ο Πιανίστας κάλυπτε το πλαίσιο των εφιαλτικών παιδικών του χρόνων. Ο Όλιβερ Τουίστ ήταν το λογοτέχνημα που, μεταφέροντάς το στην οθόνη, περιέγραφε ιδανικά τον εαυτό του: έναν κατατρεγμένο, θύμα των περιστάσεων, που επιβίωσε στις χειρότερες συνθήκες που θα μπορούσε να φανταστεί ο άνθρωπος, πριν από το Ολοκαύτωμα φυσικά.

 

Το Κατηγορώ λειτουργεί ως καμπανάκι για έναν αντισημιτισμό που μάλιστα φωλιάζει στη χώρα που τον αγκάλιασε και ποτέ δεν τον πρόδωσε, όταν οι υπόλοιπες καραδοκούν να τον εκδώσουν σε μια, κατ' αυτόν, στημένη κακοδικία που χρονίζει και δεν λέει να κλείσει, όσα χρόνια κι αν περάσουν. Πολύ έξυπνα, δεν αφηγείται την ιστορία από τη ματιά του αποκατεστημένου θύματος, αλλά μέσα από τον συνειδητοποιημένο διώκτη, του ρατσιστή που βάζει ωστόσο την αίσθηση του καθήκοντος πάνω από τις προσωπικές του προτιμήσεις- ένα ψύχραιμο κατασκοπικό θρίλερ ως περίβλημα της κλασικής παραβολής για την επκίνδυνα παραστρατημένη εξουσία.

 

Ο Ζορζ Πικάρ του Ζαν Ντιζαρντέν είναι ένας ανθρώπινος βράχος μιας άλλης εποχής, που ο Πολάνσκι μας αφήνει λίγες φορές να διακρίνουμε τις ρωγμές που τον οδηγούν στις κρίσιμες αποφάσεις. Αν και ακαδημαϊκά σκηνοθετημένο, όπως και ο Πιανίστας, το Κατηγορώ είναι στακάτο, δεν αναλώνεται σε φλύαρες εμφάσεις, μελοδραματικές μετάνοιες και περιττές θριαμβολογίες για έναν επώδυνο θρίαμβο του δικαίου έναντι της σήψης, έστω και με τεράστια καθυστέρηση, και κλείνει καταπληκτικά, με τους δυο άνδρες σε μια τελευταία συνάντηση, που λέει πολλά για τη διαδρομή που έχει να διανύσει η πολιτεία για την πρακτική εφαρμογή της ισονομίας.